در یک جلسه تست کاربردپذیری، یک محقق (که "تسهیل گر" یا "تسهیل کننده" نامیده می شود) از شرکت کننده می خواهد سناریو را انجام دهد که معمولاً از یک یا چند رابط کاربری خاص استفاده می کند. در حالی که شرکت کننده هر کاری را که انجام می دهد، محقق رفتار شرکت کننده را مشاهده می کند و به بازخوردها گوش می دهد.
محققان تجربه کاربری (UX researchers) از این روشِ مشهورِ مبتنی بر مشاهده، برای کشف مشکلات و فرصت های موجود در طراحی ها استفاده می کنند. روش های دیگری نیز برای درک این فرصت ها وجود دارند که در مقالات مرتبط، به بررسی آنها پرداخته ایم:
چرا تست کاربردپذیری ؟
اهداف تست کاربردپذیری با توجه به نوع مطالعه متفاوت است، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- شناسایی مشکلات طراحی محصول یا خدمت
- کشف فرصت ها برای بهبود دادن تجربه کاربر
- کسب اطلاعاتی درباره رفتار و عملکرد کاربر هدف
تست کاربردپذیری به ما کمک می کند تا مشکلات و فرصت ها را کشف کنیم و در مورد کاربران اطلاعات کسب کنیم.
چرا ما باید تست کاربرد پذیری را انجام دهیم؟ آیا یک طراحِ تجربه کاربریِ حرفه ای نمی داند که چگونه یک رابط کاربری عالی طراحی کند؟ حتی بهترین طراحان تجربه کاربری نیز نمی توانند بدون طراحی تکرار شونده ی (iterative design) مبتنی بر مشاهدات کاربران واقعی و تعاملات آنها با طرح، یک تجربه کاربری بی نقص یا به اندازه کافی خوب طراحی کنند.
متغیرهای زیادی در طراحی یک رابط کاربریِ مدرن وجود دارد و حتی متغیرهای بیشتری نیز در مغز انسان وجود دارد. عدد حاصل از ترکیب این متغیر ها بسیار بزرگ خواهد بود. پس تنها راه درست رسیدن به یک طراحی تجربه کاربری خوب، تست آن است.
عناصر تست کاربردپذیری
تست کاربردپذیری انواع مختلفی دارد، اما عناصر اصلی در بیشتر تست های کاربردپذیری، تسهیل گر (the facilitator)، سناریوها (the tasks) و شرکت کننده (the participant) هستند.
یک جلسه تست کاربردپذیری شامل یک شرکت کننده و یک تسهیل گر است که سناریوی را به شرکت کننده می دهد و رفتار شرکت کننده را مشاهده می کند.
تسهیل گر سناریو را در اختیار شرکت کننده می گذارد. هنگامی که شرکت کننده این سناریو را انجام می دهد، تسهیل گر رفتار شرکت کننده را مشاهده می کند و به بازخوردهای کاربر گوش می دهد. تسهیل گر همچنین ممکن است برای استخراج جزئیات از ذهن شرکت کننده، سوالاتی رانیز بپرسد.
در تست کاربردپذیری، تسهیل گر دستورالعمل ها و سناریوها را به شرکت کننده می دهد. شرکت کننده هنگام انجام آن ها بازخورد رفتاری و کلامی ای درباره رابط کاربری ارائه می دهد.
تسهیل گر
تسهیل گر، شرکت کننده را در زمان اجرای مراحل تست راهنمایی می کند. او دستورالعمل ها را به آن ها می دهد، به سوالات شرکت کننده پاسخ می دهد و سوالات مرتبط با کشف جزییات را می پرسد.
تسهیل گر تلاش می کند تا از بالا بودن کیفیت نتایج تست، کسب داده های معتبر و عدم تأثیر تصادفی بر رفتار شرکت کننده اطمینان حاصل کند. دستیابی به این تعادل دشوار است و نیاز به تمرین دارد.
(در نوعی از تست کاربردپذیری از راه دور که Remote unmoderated testing (تست از راه دور مدیریت نشده ) نامیده می شود، ممکن است برنامه ای برخی از نقش های تسهیل گر را انجام دهد.)
سناریو
سناریو در یک تست کاربردپذیری فعالیت های واقع بینانه ای است که ممکن است شرکت کننده در زندگی واقعی انجام دهد. بسته به سوالات تحقیق و نوع تست کاربردپذیری، جواب ها می توانند از جنس کوتاه (بله/خیر) یا بلند باشند.
نمونه هایی از سناریو در یک تست کاربردپذیری واقعی:
- چاپگر شما "خطای 5200" را نشان می دهد. چگونه می توانید از شر پیام خطا خلاص شوید؟
- فرض کنید در کرمان زندگی می‌کنید و قصد دارید در یک رویداد صنعتی که از تاریخ 19 تیر تا 28 تیر در تهران برگزار می‌شود شرکت کنید. با استفاده از امکانات سایت مورد نظر، یک پرواز رفت و برگشت Business Class برای شرکت در این رویداد بخرید.
- زمستان پیش‌رو، به همراه همسر و کودک زیر دوسال خود، قصد سفر به کیش را دارید. از سایت مورد نظر یک بسته سفر چهار روزه رزرو کنید.
جمله بندی سناریو در تست کاربردپذیری بسیار مهم است. اشتباهات کوچک در جمله بندی یک سناریو می تواند شرکت کننده را نسبت به آنچه از او خواسته شده است، دچار سوء تفاهم کند یا می تواند بر نحوه انجام سناریو توسط شرکت کنندگان تأثیر بگذارد.
دستورالعمل های سناریو را می توان به صورت شفاهی به شرکت کننده تحویل داد (تسهیل گر می تواند آنها را بخواند) یا می توان آن ها را به صورت مکتوب به شرکت گر تحویل داد. ما اغلب از شرکت کنندگان می خواهیم دستورالعمل های سناریو را با صدای بلند بخوانند. این کاربه شما اطمینان می دهد که شرکت کننده دستورالعمل ها را به طور کامل می خواند و به محققانتجربه کاربری در یادداشت برداری کمک می کند، زیرا آنها همیشه می دانند که کاربر در حال انجام کدام سناریو است.
شرکت کننده
شرکت کننده باید از گروه کاربران هدف محصول یا خدمت مورد مطالعه باشد. این می تواند به این معنی باشد که کاربر در حال استفاده از محصول یا خدمت ما در زندگی واقعی اش است. در بعضی موارد، ممکن است شرکت کننده فقط پیش زمینه ای مشابه با گروه کاربر هدف داشته باشد، یا ممکن است همان نیازها را داشته باشد، حتی اگر قبلاً از محصول ما استفاده نکرده باشد.
اغلب از شرکت کنندگان خواسته می شود، هنگام تست کاربردپذیری با صدای بلند فکر کنند. ممکن است تسهیل گر از شرکت کنندگان بخواهد هنگام انجام سناریو، اعمال و افکار خود را بازگو کنند. هدف از این روش درک رفتارها، اهداف، افکار و انگیزه های شرکت کنندگان در هنگام تعامل با محصول یا خدمت ما است.
انواع تست کاربردپذیری
انواع تست کاربردپذیری
تست کاربردپذیری می تواند کیفی (Qualitative) یا کمی (Quantitative) باشد.
تست کاربردپذیری کیفی بر جمع آوری بینش ها، یافته ها و حکایت های مربوط به نحوه استفاده مردم از محصول یا خدمت متمرکز است. تست کاربردپذیری کیفی بهترین گزینه برای کشف مشکلات در تجربه کاربری است. تست کاربردپذیری کیفی رایج تر از تست کاربردپذیری کمی است.
تست کاربردپذیری کمی متمرکز بر جمع آوری معیارهایی است که تجربه کاربر را توصیف می کنند. دو مورد از معیارهایی که معمولاً در تست کاربردپذیری کمی جمع آوری می شوند: 1.موفقیت در اجرای کامل سناریو 2.زمان اجرای سناریو. تست کاربردپذیری کمی بهترین گزینه برای جمع آوری معیارها است.
تعداد شرکت کنندگان مورد نیاز برای تست کاربردپذیری بسته به نوع مطالعه متفاوت است. برای یک مطالعه کاربردپذیری کیفی، توصیه می کنیم از پنج شرکت کننده برای کشف رایج ترین مشکلات موجود در محصول استفاده کنید.
تست از راه دور (Remote) در مقابل تست حضوری (In-Person)
تست های کاربردپذیری از راه دور از محبوبیت بالایی برخوردار هستند زیرا اغلب به زمان و هزینه کمتری نسبت به تست های کاربردپذیری حضوری نیاز دارند. دو نوع تست کاربردپذیری از راه دور وجود دارد:
- Moderated (مدیریت شده)
- Unmoderated (مدیریت نشده).
تست های کاربردپذیری از راه دور مدیریت شده (Remote moderated usability test) تشابه های زیادی با مطالعه حضوری دارند. تسهیل گر با شرکت کننده در تعامل خواهد بود و از او می خواهد که سناریو را اجرا کند. با این حال، تسهیل گر و شرکت کننده در مکان هایِ فیزیکیِ متفاوتی هستند. معمولاً تست های مدیریت شده را می توان با استفاده از نرم افزار اشتراک صفحه مانند Skype یا GoToMeeting اجرا کرد.
تست های کاربردپذیری از راه دور مدیریت نشده (Remote unmoderated remote usability test)، برخلاف تست های حضوری یا مدیریت شده، تعامل تسهیل گر-شرکت کننده را ندارند. محقق از یک ابزار اختصاصی برای تنظیم سناریوی شرکت کننده استفاده می کند. سپس، شرکت کننده سناریوها را به تنهایی و در زمان دلخواهش اجرا می کند. پس از اتمام تست توسط شرکت کننده، تسهیل گر جلسه ضبط شده همراه با معیارهایی مانند موفقیت در لجرای کامل سناریو را دریافت می کند.
در تست های کاربردپذیری از راه دور مدیریت نشده، نحوه تعامل بین تسهیل گر و شرکت کننده تغییر می کند. پلتفرم تست، نقش تسهیل گر را بر عهده دارد و سناریو را به شرکت کننده تحویل می دهد. محقق دستورالعمل های مطالعه را توسط پلتفرم طراحی می کند و معمولاً با مشاهده فیلم های ضبط شده، داده ها را پس از جمع آوری بررسی می کند.
پلتفرم های تست کاربرد پذیری از راه دور
در اینجا با هم لیستی از پلتفرم های رایگان را که برای انجام دادن آنلاین تست کاربرد پذیری می توانیم استفاده کنیم:
هزینه تست کاربرد پذیری
در حالی که باورهای نادرستی وجود دارد که انجام تست‌های کاربرد پذیری گران تمام می شود؛ اما مطالعات کاربردپذیری می توانند ارزان باشند. اگرچه معمولاً باید مبلغی را به عنوان مشوق به شرکت کنندگان پرداخت کنید. جلسه تست می تواند در یک اتاق کنفرانس برگزار شود و ساده ترین تست کاربردپذیری، 3 روز از وقت شما را می گیرد (با فرض اینکه قبلاً نحوه اجرای آن را فراگرفته باشید و به شرکت کنندگان دسترسی داشته باشید):
روز اول: روند تست را برنامه ریزی کنید.
روز دوم: 5 کاربر را انتخاب کنید و تست را شروع کنید.
روز سوم: یافته ها را تجزیه و تحلیل کنید.
مواردی که هزینه تست را اضافه می کنند عبارتند از:
- تست چندین طرح
- تست بین المللی در چندین کشور
- تست با چندین گروه از کاربران
- مطالعات کمی
- استفاده از تجهیزات فانتزی مانند چشم بند
- نیاز به یک آزمایشگاه کاربردپذیری واقعی یا اتاق گروه متمرکز (focus group) برای مشاهده کاربران
- تجزیه و تحلیل دقیق و تهیه گزارش در مورد یافته ها
کلام پایانی
در این مقاله به اهمیت تست کاربردپذیری، عناصر و انواع آن پرداختیم. در پایان می توان این نتیجه را گرفت که برای داشتن یک طراحی و محصول کاربر محور، درک و شناخت نیاز ها و رفتارهای کاربران هنگام تعامل با محصول ضروری خواهد بود و یکی از بهترین راه های رسیدن به این مهم، اجرای تست کاربردپذیری با کمک کاربران هدف است.
امیدواریم که این مقاله برای شما مفید بوده باشد و پس از مطالعه به اهمیت مرحله تست در روند طراحی تجربه کاربری پی برده باشید.
