همان‌طور که در مقاله‌ی قبلی گفته شد، لازمه‌ی عرضه‌ی یک محصول به بازار، عبور موفقیت‌آمیز از چهار مرحله‌ی زیر است:
- مرحله‌ی پیش از طراحی محصول
- مرحله‌ی طراحی محصول
- مرحله‌ی تولید محصول
- مرحله‌ی ارائه به بازار
در مقاله‌ی چهارم از سری مقالات مدیریت محصول، مرحله‌ی پیش از طراحی را بررسی کردیم و دانستیم برای ورود به مرحله‌ی طراحی محصول، لازم است:
- تحلیلی از صنعت، بازار و رقبا داشته باشیم.
- برای محصول خود چشم‌انداز و استراتژی تعریف کنیم.
- مخاطب خود را بشناسیم و برای مشتریان خود پرسونا تعریف کنیم.
اقدام دیگری که در مرحله‌ی پیش از طراحی ضروری است، طراحی نقشه راه محصول است. در ادامه نقشه‌ی راه محصول (RoadMap Product) را تعریف کرده و اصول طراحی آن را با هم بررسی می‌کنیم.
تعریف نقشه راه محصول
نقشه راه محصول یک منبع مشترک از واقعیت‌هایی است که چشم انداز، مسیرها، اولویت‌ها و پیشرفت‌های یک محصول را در طول زمان مشخص می‌کند. در واقع یک برنامه عملی است که سازمان را حول اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت محصول، و نحوه‌ی دستیابی به آنها همسو می‌کند. نقشه راه محصول ابزاری برای برقراری ارتباط بین چشم‌انداز محصول و اجرای برنامه‌های محصول است. نقشه‌ی راه شما مبتنی بر مسیر استراتژیک محصول شما است و به تیم محصول کمک می کند تا روی کاری که بیش‌ترین اهمیت را دارد تمرکز کند. این ابزار باید اهداف و اولویت‌های سطح بالای شما را ترسیم کند، تلاش‌های لازم برای دستیابی به آنها را نشان دهد و یک جدول زمانی برای اجرای همه‌ی کارها در اختیار شما قرار دهد.
نقشه ی راه محصول تمام اعضای تیم را نسبت به هدف نهایی این سند متعهد می‌کند، به همین دلیل لازم است تا به شکل یک بیانیه‌ی ماموریت بین اعضای تیم شناخته و پذیرفته شود. با این وجود نمی‌توان این نقشه‌ی راه محصول را یک سند سفت و سخت دانست، بلکه لازم است این سند متناسب با تغییر در شرایط بازار، نیاز مشتری، شرایط کسب‌وکار و تغییر سایر عوامل تاثیرگذار، به‌روزرسانی شود.
ضرورتِ داشتنِ نقشه‌ی راه محصول
ایجاد و ارائه‌ی محصول تلاش بزرگی است که برای رسیدن به نتیجه‌ی مطلوب بخش زیادی از اعضای سازمان، از مدیریت محصول و بازاریابی گرفته تا مهندسی و مدیران ارشد، باید در این فرایند به خوبی ایفای نقش کنند. برای رسیدن به این هدف همه‌ی این افراد باید اهداف، الزامات، مسیر، اقدامات و ترتیب درست انجام آنها را بدانند و به آن مسلط و متعهد باشند. نقشه راه محصول، این تعهد را ایجاد می‌کند. این سند وعده به تیم، ذینفعان و مشتریان شما است که نشان می‌دهد شما در قبال همه‌ی اجزای فرایند به ثمر رساندن این محصول، پاسخگو خواهید بود.
نقشه راه بخشی ضروری از فرآیند برنامه ریزی استراتژیک شما است. تمرین ساختن یک نقشه راه محصول می‌تواند انگیزه‌ای برای گفتگو در مورد اینکه کجا و چرا تلاش خود را سرمایه گذاری می‌کنید، باشد. وقتی استراتژی محصول خود را به پیاده‌سازی متصل می‌کنید، همیشه می توانید تأثیر کار خود را با وضوح ردیابی کنید.
به اختصار بعضی از مزایای داشتن یک RoadMap خوب را در زیر لیست می‌کنیم:
- تصویر شفافی از مسیر حرکت محصول، تیم، اولویت‌ها و اهداف را نمایش می‌دهد.
- چگونگی اجرایی شدن استراتژی محصول را، به شکل مسیری عملی نشان می‌دهد.
- درک مشترکی از اهداف و نیازها بین اعضای تیم محصول، مدیران و ذینفعان ایجاد می‌کند.
- اعضای تیم و سازمان را نسبت به اولویت‌ها و اهداف متعهد و همسو می‌کند.
- این تعهد جمعی باعث می‌شود، پیشنهادهای نامناسب راحت‌تر رد شوند و تیم را سردرگم نکنند.
- تعهد و همسویی تیم تا حد زیادی از اتلاف زمان و منابع سازمان جلوگیری می‌کند.
- محدوده‌های زمانی را به اقتضای نوع نقشه‌ی راه محصول مشخص می‌کند.
نکات مهم در نوشتن نقشه راه محصول
سند نقشه‌ی راه، سندی است که توسط مدیر محصول و با هم‌فکری مدیران سایر تیم‌های مرتبط با محصول، مدیران و ذینفعان تهیه می‌شود. دلیل این مساله این است که وقتی تیم‌های مختلف در مورد این سند با هم به تفاهم و توافق برسند، خود را بیشتر نسبت به آن متعهد می‌دانند و در پیاده‌سازی آن مشارکت بیشتری خواهند داشت. شما می‌توانید نقشه‌ی راه خود را به‌وسیله‌ی شیت‌های اکسل، فایل ارائه یا هر ابزار مناسب دیگری طراحی کنید، اما به این موضوع که همه‌ی ذینفعان روی آن توافق داشته باشد، دقت کنید چون لازم است همه بتوانند آن را درک کنند و در نگارش و تغییر آن دخیل باشند.
رویکردهای درست و نادرست به نقشه‌ی راه محصول
رویکردهای درست به ما می‌گوید نقشه‌ی راه محصول:
- ابزاری برای ارتباط بصری است: سطح بالایی از چشم‌انداز و استراتژی محصول، و ابتکارات مختلفی که هر تیم برای دستیابی به این چشم انداز دارد، را نشان می‌دهد. هم‌چنین تصویری از چگونگی تکامل محصول با گذشت زمان ارائه می‌کند.
- ابزاری برای ارتباط خارجی است: کمک می‌کند تیم‌ها، مشتریان و ذینفعان محصول درباره آنچه انجام شده تا محصول نهایی به چشم انداز نزدیک شود، اطلاعات کاملی پیدا کنند.
- ابزاری برای هم‌ترازی در شرکت و سهامداران است: به تیم‌های محصول کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه‌ای بگیرند و سهامداران را نسبت به این تصمیمات مطلع نگه می‌دارد.
- در بازه‌های کوتاه مدت تطبیق پذیر و متمرکز است: به کاربر پژوهی مستمر، مشاهده‌ی بازار و تغییرات استراتژیک پاسخ می‌دهد (به‌خصوص در شرکت‌های متوسط تا بزرگ که مبتنی بر نوآوری و ارائه‌ی مکرر محصول اداره می‌شوند).
رویکردهای نادرست به ما می‌گوید نقشه‌ی راه محصول:
- یک نمودار گانت نیست: نمودار گانت یک نمودار میله‌ای است که مجموعه‌ای از کارهای خطی را که باید در تاریخی مشخص انجام شوند، نشان می‌دهد. نقشه‌ی راه باید علاوه بر زمان اجرای کارها، جهت استراتژیک حرکت محصول شما را نیز نشان دهد.
- برنامه بلند مدتی برای انتشار یک سری ویژگی‌ها نیست: اگر یک تیم تک نفره یا عضوی از یک تیم هستید، این مساله قابل قبول است، اما در رابطه با مدیریت محصول یک سازمان، نقشه‌ی راه محصول نمی‌تواند مجموعه‌ای از وظایف باشد و باید این را در نظر بگیرد که محصول، بازار و نیازهای کاربر پویا هستند و ممکن است روند کار را در طی زمان تغییر دهند.
- سندی است که به تنهایی ایجاد شود: نقشه‌ی راهی که بدون ورودی از قسمت‌های مختلف یک شرکت(مارکتینگ، فروش، طراحی، توسعه) ایجاد شود، منجر به فرهنگ سازمانی ضعیف خواهد شد.
- یک چک لیست زمان‌دار است: هیچ چیز برای بهره وری و خلاقیت تیم‌ها کشنده تر از فشار زمانی برای تحویل ویژگی‌های محصول نیست.
انواع نقشه‌ی راه محصول از دید سازمان
استفاده از انواع نقشه‌ی راه محصول، بسته به سطح بلوغ، اندازه و ساختار سازمان، دارد. گاهی شرکت‌ها دو نسخه از نقشه راه خواهند داشت: یک نسخه داخلی برای شرکت و یک نسخه خارجی برای ذینفعان بیرون.
نقشه راه داخلی محصول: نسخه‌ی داخلی برای برقراری ارتباط با اعضای سایر تیم‌ها از جمله فروش، بازاریابی، خدمات، توسعه و عملیات استفاده می شود. با تکامل برنامه‌های پشتیبانی عملکردی، نقشه‌ی راه می‌تواند به ابزاری عالی برای کمک به مذاکره در مورد نقش ها و مسئولیت‌ها تبدیل شود. مدیران اجرایی نیز به این نقشه راه علاقه دارند، زیرا می‌تواند برای به تصویر کشیدن تکامل یک محصول به عنوان بخشی از برنامه‌ی استراتژیک خط محصول شما، مورد استفاده گیرد.
نقشه راه خارجی محصول: این نسخه برای ارتباط با بخش‌های خارجی سازمان مثل ذینفعان، مشتریان، سرمایه‌گذاران و سهامداران تنظیم می‌شود. دراین نمونه هنگام طراحی نقشه‌ی راه محصول، باید به طور کامل بر روی مزایای محصول متمرکز شوید. از آنجایی که این نوع نقشه‌ها اسناد خارجی هستند، باید بصری، جذاب و قابل فهم باشند. بهتر است تاریخ انتشار یا راه اندازی محصول در نقشه‌های راه خارجی قرار نگیرد، مگر اینکه در مورد زمان انتشار آن اطمینان کامل وجود داشته باشد، زیرا ممکن است در زمان‌بندی دچار تاخیر شوید و این مساله به شهرت و اعتبار شما لطمه بزند.
انواع نقشه‌ی راه محصول از دید کاربری
به طور کلی، نقشه راه محصول شما می‌تواند در یکی از سه دسته زیر قرار گیرد:
- مبتنی بر موضوع: این نوع از نقشه‌ی راه محصول به ما در درک انتظارات ذینفعان کمک می‌کند و می‌توانیم براساس نیاز ذهنی آنها نقشه راه محصولی خودمان را تنظیم کنیم. موضوعات یا “قالب‌ها” به ما کمک می‌کنند که استراتژی‌های پویای محصول را به راحتی شناسایی کنیم و مبتنی برموضوع، به آنها بپردازیم. این نوع نقشه راه محدودیت‌های زمانی را در نظر نمی‌گیرد و "بدون تاریخ" محسوب می‌شود.
- مبتنی بر زمان: نقشه راه زمانی کاملاً توصیفی است، نمودار نحوه‌ی رشد و تکامل محصول را با گذشت زمان نشان می دهد و برای زمانی مناسب است که می‌خواهید دیدگاه زمان محوری از نقشه راه در سراسر سازمان خود ارائه دهید. در برخی از شرکت‌های بزرگ که مشغول تحلیل چندین بخش، وابستگی‌ها و ددلاین‌ها هستند، داشتن نقشه راه مبتنی بر زمان، یک الزام مهم است. در شرکت‌های بزرگ‌تر، چندین بخش وجود دارد که با هم همکاری می‌کنند و برای هماهنگی تلاش های خودشان به یک چارچوب مشخص نیاز دارند، مثل فعالیت‌های بازاریابی که با نقشه راه بدون تاریخ قادر نیست به درستی برنامه ریزی کند و بعضی دیگر از واحدها هم مانند بخش بازاریابی مبتنی بر زمان برنامه‌ریزی و اقدام می‌کنند و تیم محصول باید نیازهای آنها را درک کرده و پاسخگو باشد.
- ترکیبی: همان‌طور که قبلا گفتیم، برای بسیاری از تیم‌ها، تاریخ‌ها یک ضرورت هستند:
- برنامه ریزی برای بلند مدت
- اطلاع رسانی به ذینفعان در مورد تحویل
- مدیریت تعداد زیادی از اولویت ها و انتظارات
به همین دلیل است که نقشه‌های راه بسیاری وجود دارند که شامل اشکال مختلفی از نگهداشت تاریخ و زمان هستند. به این نوع از نقشه‌های راه، "قابل انعطاف" می‌گویند. این سیستم برای تیم‌هایی که با رویکرد اجایل کار می‌کنند و تمایل دارند مفهومی تعریف شده از زمان را در یک سطح ولی بدون تاریخ سخت‌گیرانه مشاهده کنند، مناسب است.
چهار عامل مهم در ارائه‌ی RoadMap
در ارائه‌ی نقشه‌ی راه محصول در نظر داشتن نکاتی می‌تواند به شما در تنظیم یک نقشه راه مطلوب کمک کند:
- نقشه‌ی راه محصول شما باید انعطاف‌پذیر باشد و بتواند بین عملیات در حال انجام و عملیات انجام نشده ارتباط برقرار کند.
- شخصی‌سازی شود و بتواند نیازهای هر بخش و یا ذینفعان را برطرف کند.
- در تهیه‌ی آن همکاری شود: قبل از ارائه‌ی ایده آل باید از دیدگاه‌های ذینفعان در ساخت نقشه‌ی راه استفاده کرده باشید.
- وضوح و جذابیت داشته باشد و به هدف اصلی نقشه راه که همان تجسم استراتژی و روشن ساختن آن برای همه در سازمان است، دست یابد.
