درآمدی بر تأثیراتی که زبان برنامه‌نویسی اسکرچ روی خلاقیت کودکان دارد

اگر هر کودکی باید خواندن و نوشتن را یاد بگیرد در حالی که تعداد کمی از آن‌ها در آینده روزنامه‌نگار، رمان‌نویس و یا نویسنده‌های حرفه‌ای خواهند شد، پس دلیل یادگیری این مهارت‌ها چیست؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که مردم در کارهای روزمرهٔ خود از خواندن و نوشتن استفاده می‌کنند؛ مثلاً برای یک دوست پیام تبریک می‌فرستند، لیست خرید روزانه را می‌نویسند، احساسات شخصی خود را در دفترچهٔ خاطرات می‌نویسند و غیره به طوری که می‌توان گفت چنین مهارت‌هایی قوهٔ‌ تفکر و تخیل را پرورش می‌دهند. با این تفاسیر، واضح است که دلایل زیادی برای یادگیری نوشتن وجود دارد. کدنویسی نیز نوعی نوشتن است که کودکان را قادر می‌سازد تا ایده‌های خود را از بالقوه به حالت بالفعل درآورند و همچنین دلایل زیادی وجود دارد که این گروه سنی باید کدنویسی را بیاموزند. 

اخیراً موجی از علاقمندی برای کدنویسی ایجاد شده است که بیشتر به دلیل فرصت‌های شغلی مرتبط با آن است چرا که برخی از مشاغل مرتبط با توسعهٔ نرم‌افزار به سرعت در حال رشد هستند و تقاضای نیروی انسانی برای این مشاغل بیشتر از عرضهٔ آن است اما در عین حال دلایل عمیق‌تر و گسترده‌تری برای آموزش کدنویسی به کودکان وجود دارد و همین مسائل باعث شده تا کشورهایی همچون استونی، انگلستان، ژاپن، چین، کانادا و ... یادگیری اصول کدنویسی را در برنامه‌نویسی درسی مدارس ابتدایی خود بگنجانند.

در حین یادگیری کدنویسی، کودکان فقط کدنویسی یاد نمی‌گیرند بلکه کدنویسی می‌کنند تا یاد بگیرند مضاف بر اینکه علاوه بر یادگیری مسائل ریاضیاتی و محاسباتی، آن‌ها استراتژی‌های حل مسئله، طراحی پروژه و ... را نیز فرا می‌گیرند و این در حالی است که این مهارت‌ها نه تنها برای افرادی که در حوزهٔ کامپیوتر فعالیت می‌کنند مفید هستند، بلکه برای تمامی افراد در هر سن و با هر علاقه و شغلی نیز مثمرثمر واقع خواهند شد.

تاریخچهٔ شکل‌گیری زبان برنامه‌نویسی Scratch
در ماه می سال 2007، یک گروه تحقیقاتی در MIT Media Lab (آزمایشگاه تحقیقاتی میان رشته‌ای در ماساچوست آمریکا) زبان برنامه‌نویسی Scratch را ابداع کرد تا برنامه‌نویسی را برای تمامی افراد در دسترس و در عین حال جذاب کند (البته در ابتدای راه تمرکز روی افراد سنین ۸ الی ۱۶ سال بود.) از آن زمان تاکنون، کودکان سنین 8 سال به بالا بیش از چندین میلیون پروژه را در وب‌سایت زبان برنامه‌نویسی اسکرچ به اشتراک گذاشته‌اند و هر روزه صدها پروژه نیز به این مجموعه افزوده می‌شود.

Scratch توسط افرادی در سطوح مختلف سنی از مدارس ابتدایی تا دانشگاه و در رشته‌های بسیاری من‌جمله ریاضی، علوم کامپیوتر، زبان، مطالعات اجتماعی و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد و جالب است بدانیم که در برخی از دانشگاه‌های ایالات متحدهٔ آمریکا از این زبان به عنوان درس پیش‌نیاز برخی رشته‌های دانشگاهی نیز برای افراد بزرگسال استفاده می‌شود.

یکی از پروژه‌هایی که توسط دختر 12 ساله‌ای با زبان برنامه‌نویسی اسکرچ انجام شده بود، یک کارت کریسمس با تصاویر کارتونی بابانوئل و تصاویر یکسری گوزن‌ بود. هر گوزن یک آلت موسیقی داشت که موقع کلیک بر روی آن‌ها، هر کدام قسمتی از آهنگ «کریسمس مبارک» را می‌خواندند و این دختر جوان که با نام BlueSaturn در این سایت معروف شده بود، برای تمام دوستانش لینکی از این پروژه را به عنوان هدیهٔ روز کریسمس فرستاد.

هنگامی که BlueSaturn بر روی کارت کریسمس کار می‌کرد، متوجه شد که از خلق شخصیت‌های انیمیشنی لذت می‌برد و از همین روی پروژه‌ای شامل یکسری از شخصیت‌های مختلف انیمیشنی از جمله دایناسور، اژدها، اسب‌پرنده و غیره طراحی کرد. در یادداشت‌های مربوط به پروژه، BlueSaturn دیگران را به استفاده از این شخصیت‌ها تشویق کرد و این در حالی بود که وی شخصیت‌های سفارشی را نیز مطابق درخواست کاربران کدنویسی می‌کرد. در واقع، او یک سرویس مشاوره راه‌اندازی کرد که مؤسسین این سایت نیز هرگز تصور نمی‌کردند وب‌سایت آن‌ها بدین شکل مورد استفاده قرار گیرد.

یکی از اعضای سایت درخواست یک یوزپلنگ برای استفاده در پروژهٔ خود در زبان اسکرچ کرد و BlueSaturn انیمیشنی از یک یوزپلنگ بر طبق ویدئویی که در سایت نشنال جئوگرافیک دیده بود طراحی کرد و برای یکی دیگر از اعضای سایت یک پرنده کدنویسی کرد و آموزش مرحله به مرحلهٔ ایجاد آن را نیز در اختیارش گذاشت.

BlueSaturn در سایت معروف شد و درخواست‌هایی برای پیوستن به تیم‌های توسعهٔ انیمیشن دریافت کرد که در یکی از این تیم‌ها BlueSaturn با چهار نفر دیگر از کشورهای مختلف برای ایجاد یک گیم ماجراجویی حرفه‌ای همکاری کرد. در واقع، BlueSaturn شخصیت‌های انیمیشنی را ایجاد می‌کرد در حالی که اعضای دیگر سناریوی گیم، موسیقی و اِفکت‌های صوتی و طراحی پس‌زمینه را انجام می‌داند.

در فرآیند انجام این پروژه‌ها، BlueSaturn قطعاً مهارت‌های برنامه‌نویسی را یاد می‌گرفت ولی در کنار آن خیلی چیزهای دیگر را نیز می‌آموخت که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- وی آموخت که چگونه یک مسئلهٔ پیچیده را به بخش‌های ساده‌تر تقسیم کند
- چگونه طرح خود را بارها و بارها اصلاح کند
- چگونه باگ‌ها را شناسایی و رفع کند
- چگونه با دیگران همکاری و مشارکت کند
- و چگونه در برابر چالش‌ها استقامت کند

اعضای فعال وب‌سایت Scratch یاد گرفتند دربارهٔ خودشان متفاوت فکر کنند و آن‌ها خود را به عنوان سازندگان و طراحان باور کردند که می‌توانند چیزهایی را ایجاد کنند و خودشان را از طریق رسانهٔ دیجیتالی مطرح کنند و نه اینکه فقط جستجو کنند، چت کنند، و گیم بازی کنند! در حالی که بسیاری از افراد در فضای آنلاین صرفاً مصرف‌کننده هستند، این دولوپرهای جوان می‌توانند در توسعهٔ جامعهٔ دیجیتالی امروز سهیم باشند به طوری که مدیر پروژهٔ زبان برنامه‌نویسی اسکرچ در دانشگاه ام‌آی‌تی، Mitchel Resnick، اعتقاد دارد:

هر کسی در عصر حاضر برنامه‌نویسی بلد نباشه، بی‌سواد هست.

به اعتقاد وی،‌ کودکان عصر فناوری کودکانی نیستند که بتوانند ایمیل ارسال کنند، اپلیکیشن نصب کنند و چت کنند بلکه کودکان واقعی عصر فناوری کسانی هستند که بتوانند با سیستم‌ها، گجت‌ها و پلتفرم‌های مختلف صحبت کنند و آنچه مسلم است اینکه روش صحبت کردن با چنین سیستم‌هایی، یادگیری اصول برنامه‌نویسی است.

در همین راستا، چنانچه علاقمند به شروع یادگیری زبان برنامه‌نویسی اختصاصی کودکان (Scratch) هستید، با مراجعه به دورهٔ آموزش زبان اسکرچ در سکان آکادمی، می‌توانید به صورت کاملاً رایگان و ویدیویی نحوهٔ کار با این زبان را هم خود فرا بگیرید و هم به کودکان‌ اطراف خود آموزش دهید.