وب 1.0، وب 2.0 و وب 3.0 چه تفاوت‌های بنیادینی دارند؟

شبکه جهان‌گستر یا همان وب، یکی از پر استفاده‌ترین شبکه‌های ارتباطی است که نقش مهمی در برقراری ارتباط کاربران سراسر جهان و گسترش فعالیت‌های تجاری کسب‌وکارها داشته است. این شبکه‌ی عظیم که در دهه 90 میلادی پدید آمد، تا به امروز دست‌خوش تغییرات زیادی گشته و امکانات کاربردی زیادی همسو با تغییر و تحولات دنیای فناوری و اقتصاد در اختیار کاربران قرار داده است. در این مقاله، به شکل کوتاه تاریخچه‌ی این پیشرفت‌ها را بررسی خواهیم کرد. 

وب Web 1.0

وب 1.0 به اولین مرحله از تکامل وب جهانی اشاره دارد که تنها تعداد کمی از تولیدکنندگان محتوا، در وب 1.0 وجود داشتند و بیشتر کاربران مصرف‌کنندگان محتوا بودند. در این دوره، صفحات وب شخصی رواج پیدا کردند و بیشتر صفحات ثابت میزبانی شده بر روی سرورهای وب ISP یا خدمات میزبانی وب رایگان بودند. 

در وب 1.0 تبلیغات در وب سایت‌ها هنگام گشت و گذار در اینترنت ممنوع بود. همچنین، در وب 1.0، وب‌سایت‌هایی با ایده‌های جالب توجهی پدید آمدند. از وب‌سایت‌های معروف در این زمینه باید بهOfoto  اشاره کرد که یک وب‌سایت عکاسی دیجیتال آنلاین است که کاربران می‌توانند تصاویر دیجیتال را در آن ذخیره یا به اشتراک بگذارند، مشاهده و چاپ کنند. وب 1.0 یک شبکه تحویل محتوا (CDN) است که امکان نمایش بخشی از اطلاعات در وب سایت‌ها را فراهم می‌کند. به‌طور کلی، Web 1.0 را باید شبیه به یک وب سایت شخصی بزرگ توصیف کرد. Web 1.0، دارای دایرکتوری‌هایی است که کاربران را قادر می‌سازد، به اطلاعات موردنظر خود دست پیدا کنند. عصر وب 1.0 تقریبا از سال 1991 تا 2004 ادامه پیدا کرد. 

طراحی وب‌سایت‌هایی برای Web 1.0 بر پایه چهار حالت زیر انجام می‌شد. همچنین، فراموش نکنید که صفحات در Web 1.0 ماهیت ایستایی (Static) داشتند. 

دریافت محتوا از سیستم فایل سرور انجام می‌شد. 

صفحات ساخته شده از مکانیزم سمت سرور یا رابط دروازه مشترک (CGI) استفاده می‌کردند. 

از فریم‌ها و جداول برای قرار دادن و تراز کردن عناصر در یک صفحه استفاده می‌شد.

Web 2.0

نکته قابل تاملی که در ارتباط با Web 2.0 باید به آن اشاره کنیم، این است که تیم اوریلی (Tim O’Reilly) و دیل دوگرتی (Dale Dougherty) در سال 2004 میلادی اولین همایش وب 2.0 را برگزار کردند، در حالی که اولین بار دارسی دی نوچی (Darcy DiNucci) در سال 1999 به اصطلاح Web 2.0 به عنوان نسل بعدی وب سایت‌های جهانی اشاره دارد. وب 2.0 بر محتوای تولید شده توسط کاربر، قابلیت استفاده و قابلیت همکاری کاربران نهایی تاکید خاصی دارد. به همین دلیل است که وب 2.0 را وب اجتماعی مشارکتی (participative social web) نیز می‌نامند. اصطلاح Web 2.0، به هیچ مشخصات فنی اشاره نمی‌کند، بلکه تمرکزش بر اصلاح روش طراحی و استفاده از صفحات وب، با هدف انتقال سودمند اطلاعات است، اما به نظر نمی‌رسد که تغییرات قابل تاملی در این زمینه به وجود آمده باشد. تعامل و همکاری در Web 2.0 از طریق گفت‌وگو در رسانه‌های اجتماعی که خالق آن کاربران هستند و در یک جامعه مجازی شکل می‌گیرد رواج پیدا کرد. به بیان دقیق‌تر، وب 2.0 را باید نسخه پیشرفته‌تر وب 1.0 توصیف کرد. 

فن‌آوری‌هایی که مرورگرهای وب از آن استفاده می‌کردند، در توسعه وب 2.0 مورد استفاده قرار گرفت و چارچوب‌های AJAX و جاوا اسکریپت به شکل گسترده‌ای در طراحی وب‌ سایت‌ها به کار گرفته شدند. مرورگرها به لطف فناوری AJAX تنها محتوایی از صفحات وب که تغییر پیدا کرده‌‌اند را نوسازی می‌کنند تا به این شکل پهنای باند کاربران بیهوده مصرف نشود. کاربردی بودن فریمورک‌های AJAX و جاوا اسکریپت به اندازه‌ای مورد توجه قرار گرفت که تقریبا بیشتر وب ‌سایت‌های Web 2.0 بر پایه این فناوری‌ها توسعه پیدا کردند.

از ویژگی‌های شاخص Web 2.0 به موارد زیر باید اشاره کرد: 

1. مرتب‌سازی کارآمد اطلاعات که به کاربران اجازه می‌دهد تا اطلاعات را به طور دقیق‌تری بازیابی و طبقه بندی کند.
2. توسعه‌ی محتوای پویا که قادر به پاسخ‌گویی به ورودی کاربر است. 
3. اطلاعات بین صاحب سایت و کاربران سایت با استفاده از مکانیزم ارزیابی و اظهار نظر آنلاین جریان پیدا کرد. 
4. APIهای کارآمدی توسعه پیدا کردند تا نرم‌ افزار‌های کاربردی یا توسعه‌ دهندگان قادر به استفاده از آن‌ها باشند. 
5. دسترسی به وب به لحاظ فنی، چالش‌های خاص خود را به وجود آورد که از آن جمله باید به دسترسی طیف گسترده‌ای از کاربران به اطلاعات و غیره اشاره کرد. 

کاربردهای Web 2.0 

وب 2.0  را گاهی اوقات وب اجتماعی نیز می‌نامند، زیرا ابزارها و پلتفرم‌های آنلاینی در اختیار افراد قرار می‌دهد تا به بیان دیدگاه‌ها، نظرات، افکار و تجربیات خود پرداخته و آن‌ها را با دیگران به اشتراک بگذارند. به بیان دقیق‌تر، برنامه‌های وب 2.0 متمایل به تعامل با کاربر نهایی هستند. به این ترتیب، کاربر نهایی، نه تنها کاربر برنامه است، بلکه قابلیت مشارکت در هشت ابزار زیر را نیز دارد:

1. پادکست
2. وبلاگ‌نویسی
3. برچسب‌زنی
4. آموزش با  RSS
5. نشانه‌گذاری (بوک‌مارک‌زنی) اجتماعی
6. شبکه‌سازی اجتماعی
7. رسانه‌های اجتماعی
8. رای‌گیری در ارتباط با محتوای وب

Web 3.0

تغییراتی که Web 2.0 آغاز کرد، تداوم پیدا کرد، به طوری که قابلیت‌های کاربردی خوبی به وب 3.0 افزوده شدند که تعامل‌پذیری، تبدیل وب به یک پایگاه داده غنی از اطلاعات، ادغام Distributed Ledger Technology  (بلاک‌چین مثالی از فناوری دفتر کل توزیع شده است)، ظهور قراردادهای هوشمندی که بر اساس نیازهای فردی ایجاد می‌شوند و غیره بخشی از آن‌ها هستند. این تغییرات اجازه دادند تا بک‌اند وب پس از مدت زمان طولانی همسو با فرانت‌اند وب (وب 2.0 بیشتر پیرامون AJAX، برچسب‌گذاری و نوآوری‌های مختلفی خلاصه می‌شد که روی تجربه کاربر متمرکز بود)، پیشرفت کند. Web 3.0 اصطلاحی برای توصیف طیف گسترده‌ای از قابلیت‌های تعاملی است که به روش‌های مختلف به وب افزوده شده‌اند. نکته قابل تاملی که باید در این زمینه به آن اشاره کنیم، این است که در وب 3.0 داده‌ها مالکیت ندارند و مفهوم اشتراک‌گذاری جای آن را گرفته است. در این‌جا، پلتفرم‌هایی مثل اینستاگرام، پیام‌ رسان‌ها و نمونه‌های مشابه اجازه می‌دهند، از زوایای مختلفی به داده‌ها نگاه کنید. 

Web 3.0 که برخی منابع آن‌را وب معنایی (Semantic Web) می‌نامند، وعده داده است که اطلاعات را به روشی معقول‌تر از آن‌چهگوگل در قالب الگوریتم‌های جست‌وجو ارائه می‌کند، در اختیار کاربران قرار دهد. این موضوع به ویژه از منظر مفهوم ماشین در مقابل درک انسان، صادق است. وب معنایی، اشاره به استفاده از یک زبان هستی‌شناختی توصیفی مانند OWL به منظور ارائه اطلاعاتی دقیق در ارتباط با دامنه‌ها دارد، اما به شیوه‌ای که ماشین‌ها بتوانند از آن برای استدلال درباره‌ی اطلاعات، تجزیه و تحلیل و کسب بینش استفاده کنند. به بیان دقیق‌تر، ماشین‌ها قرار نیست، فرآیند تطابق را بر مبنای کلمه‌های کلیدی انجام دهند، بلکه قرار است مفهوم جمله‌ها و محاوره‌های کاربران را درک کنند. 

کاربردهای Web 3.0

از ویژگی‌های کاربردی مهمی که وب 3.0 ارائه می‌کند، به موارد زیر باید اشاره کرد:

1. وب معنایی: تکامل بعدی وب شامل وب معنایی است. وب معنایی اشاره به فناوری‌های ضروری موردنیاز وب دارند که با هدف ایجاد تقاضا، اشتراک‌گذاری و دسترسی به محتوا از طریق جست‌وجو و تجزیه و تحلیل بر اساس توانایی درک معنای کلمه‌ها به جای کلمه‌های کلیدی یا اعداد، تاکید دارد. 
2. هوش مصنوعی: پردازش زبان طبیعی یکی از مهم‌ترین مولفه‌های وب 3.0 است. در وب 3.0، رایانه‌ها می‌توانند اطلاعات را مانند انسان‌ها تشخیص دهند، به شکل سریع‌تری به کوئری‌های کاربران رسیدگی کرده و پاسخ‌های مرتبط‌تری ارائه دهند. کامپیوترها برای برآورده ساختن نیازهای کاربران باهوش‌تر می‌شوند.
3. گرافیک سه بعدی:  طراحی سه بعدی به طور گسترده در وب سایت‌ها و سرویس‌های وب 3.0 استفاده می‌شود. راهنمای موزه‌ها، بازی‌های رایانه‌ای، تجارت الکترونیک، زمینه‌های جغرافیایی، نمودارهای تحلیلی سه بعدی آنلاین و غیره بخشی از سرویس‌هایی هستند که گرافیک سه بعدی اجازه می‌دهد به شکل بهتری به کاربران خدمت‌رسانی کنند. 
4. قابلیت اتصال: با وب 3.0، اطلاعات به لطف ابرداده‌های معنایی که به آن‌ها متصل هستند، دانش دقیقی در اختیار کاربران قرار می‌دهند. با این‌حال، لازمه دسترسی به این دانش ارزشمند، یک کانال ارتباطی کارآمد است که دسترسی به کلان داده‌ها (Big Data) را در سریع‌ترین زمان ممکن، امکان‌پذیر کند. 5G کارآمدترین رسانه دسترسی سریع به اطلاعات است. شبکه‌های ارتباطی پر سرعت، تجربه کاربری متفاوتی رقم می‌زنند، زیرا دسترسی به تمام اطلاعات موجود در کوتاه‌ترین زمان ممکن می‌شود. 
5. فراگیر بودن: محتوا توسط برنامه‌های کاربردی مختلفی در دسترس است. به بیان دقیق‌تر، شما از طریق هر دستگاهی که قابلیت اتصال به وب را داشته باشد، قادر به دسترسی به اطلاعات و خدمات در هر زمان و مکان خواهید بود. 
6. قراردادهای DLT و هوشمند: با کمک DLT، ما می‌توانیم یک پایگاه داده تقریبا غیرممکن برای هک داشته باشیم که از آن می‌توان برای دسترسی به محتوا و حفظ مالکیت استفاده کرد. فناوری‌هایی مثل زنجیره بلوکی اجازه می‌دهند، بدون واسطه، قادر به انجام کارهای مختلفی همچون نقل و انتقال پول باشیم. رویکردی که در گذشته متکی به یک سیستم متمرکز مالی بود که بر همه چیز نظارت می‌کرد. فناوری‌هایی مثل بلاک چین و قراردادهای هوشمند، این ظرفیت را دارند تا جهان را به مکانی بسیار بهتر تبدیل کنند و فرصت‌های بیشتری برای استفاده بهینه و درست در اختیار کاربران قرار دهند. 

در جدول زیر تفاوت‌های سه نسل مختلف وب را مشاهده می‌کنید.