مقدمه
بررسی کد (Code Review) یکی از ارکان حیاتی در تضمین کیفیت نرم‌افزار است. هدف آن صرفاً کشف باگ نیست، بلکه بهبود قابلیت نگهداری، کارایی، امنیت و خوانایی کد است. یک روند بررسی کد حرفه‌ای، همان‌قدر که به عملکرد کد اهمیت می‌دهد، به جنبه‌های غیرعملکردی مانند امنیت و وضوح نیز توجه می‌کند.
این مقاله با الهام از چهار محور اصلی—عملکرد و درستی، خوانایی و وضوح، کارایی و بهره‌وری، امنیت و پایداری—به ارائه یک چارچوب علمی برای انجام Code Review می‌پردازد.
۱. عملکرد و درستی (Functionality & Correctness)
عملکرد درست اولین و بنیادی‌ترین معیار در هر بررسی کد است.
در این بخش باید به این پرسش پاسخ داده شود: آیا کد واقعاً آن‌چه باید را انجام می‌دهد؟
انطباق با نیازمندی‌ها: بررسی کنید که پیاده‌سازی دقیقاً با مستندات و Acceptance Criteria منطبق است.
منطق و رفتار صحیح: کد باید در تمام ورودی‌های مورد انتظار، از جمله Edge Caseها، رفتار درستی داشته باشد.
سازگاری با سیستم موجود: تغییرات نباید باعث ایجاد Regression یا تخریب قابلیت‌های موجود شوند.
پوشش تست کافی: تست واحد (Unit Test) و تست‌های مرزی باید سناریوهای مثبت و منفی را پوشش دهند.
مثال: در یک تابع محاسبه قیمت نهایی سفارش، باید حالتی که تخفیف بیشتر از قیمت اصلی است نیز تست شود تا خروجی منفی ایجاد نشود.
۲. خوانایی و وضوح (Readability & Clarity)
خوانایی کد، حتی در کدهای عملکردی، تأثیر مستقیم بر هزینه نگهداری در آینده دارد. کد باید به گونه‌ای نوشته شود که دیگر اعضای تیم بتوانند آن را به سرعت درک کنند.
وضوح ساختار: استفاده از نام‌گذاری معنادار برای متغیرها و توابع.
پایبندی به استانداردهای پروژه: یکپارچگی در Style Guide و Formatting.
مستندسازی کافی: توضیحات مختصر و دقیق در جاهایی که منطق پیچیده است.
کامنت هدفمند: به جای توضیح «چه کاری انجام می‌شود»، دلیل انتخاب رویکرد را توضیح دهید.
مثال: به جای // Increase x, بهتر است بنویسیم:
// Increment retryCount to handle transient network failures
۳. کارایی و بهره‌وری (Performance & Efficiency)
یک کد صحیح اگر ناکارآمد باشد، در مقیاس بزرگ به گلوگاه سیستم تبدیل می‌شود.
انتخاب الگوریتم و ساختار داده مناسب: پیچیدگی زمانی و فضایی باید متناسب با نیاز باشد.
مقیاس‌پذیری: با رشد داده یا کاربر، افت عملکرد نباید شدید باشد.
حذف عملیات تکراری: استفاده از Cache یا ذخیره‌سازی موقت نتایج برای کاهش محاسبات غیرضروری.
بهینه‌سازی مصرف منابع: مدیریت کارآمد CPU، حافظه و شبکه.
مثال: اجرای یک Query دیتابیس درون حلقه می‌تواند به جای N بار اجرا، با یک Join یا Batch Query جایگزین شود.
۴. امنیت و پایداری (Security & Stability)
امنیت، نه یک ویژگی جانبی، بلکه یک الزام اصلی است.
اعتبارسنجی ورودی‌ها: جلوگیری از SQL Injection، XSS و حملات مشابه.
مدیریت ایمن داده‌ها: رمزنگاری یا هش کردن اطلاعات حساس.
مدیریت خطا: Fail Gracefully و ثبت مناسب Log برای عیب‌یابی.
سازگاری با نسخه‌ها و APIهای قدیمی: در صورت نیاز به Backward Compatibility.
کنترل وابستگی‌ها: استفاده از کتابخانه‌های امن و به‌روز.
مثال: در یک فرم ورود کاربر، علاوه بر استفاده از Prepared Statement برای Queryها، باید از محدود کردن نرخ درخواست‌ها (Rate Limiting) برای جلوگیری از حملات Brute Force استفاده شود.
یک بررسی ریویو مؤثر، تنها زمانی کامل است که هر چهار ستون عملکرد، خوانایی، کارایی و امنیت به طور متعادل در آن بررسی شوند. این رویکرد نه‌تنها کیفیت نرم‌افزار را بالا می‌برد، بلکه تجربه کار تیمی، انتقال دانش و سرعت توسعه را نیز بهبود می‌بخشد.