این روزها لینوکس و نرم‌افزارهای اپن‌سورس جایگاه خوبی نزد کاربران به دست آورده‌اند و همان‌طور که می‌دانیم، اغلب این نرم‌افزارها رایگان هستند. اکنون سؤال اینجا است که تولیدکنندگان این دست نرم‌افزارها چگونه کسب درآمد نموده و از عهدهٔ مخارج خود برمی‌آیند؟
میزان تقاضا چه تأثیری بر تولید نرم‌افزارهای تجاری دارد؟
اجازه می‌خواهیم تا این بحث را با مقولهٔ تقاضا شروع کنیم. به طور خلاصه، هر چقدر یک نرم‌افزار تخصصی‌تر باشد، کاربران کمتری خواهد داشت؛ از سوی دیگر، هر چقدر کاربران یک نرم‌افزار کمتر باشند، احتمال سودآور بودن آن نرم‌افزار نیز کمتر خواهد بود و هر چه احتمال سودآوری یک نرم‌افزار کمتر باشد، شرکت‌های کمتری بر روی توسعهٔ آن سرمایه‌گذاری می‌کنند.
در مورد محصولات تجاری، نسبت تقاضا/دولوپر، به صورت یک منحنی زنگوله‌ای قابل توصیف است. در این منحنی، مشهود است که دولوپرهای اندکی به سرمایه‌گذاری بر روی محصولاتی می‌پردازند که کاربران اندکی دارند. از سوی دیگر، توسعهٔ محصولات بسیار پرطرفدار نیز در انحصار شرکت‌های انگشت‌شماری است (البته این شرکت‌ها تلاش می‌کنند تا خدمات پس از فروش گسترده‌ای را به مشتریان خود ارائه دهند). در محدودهٔ میان این دو بازه، گستره‌ٔ وسیعی از نرم‌افزارهای تجاری قرار دارند که شرکت‌های متعددی برای تأمین نیازهای متنوع کاربران، به تولید آن‌ها می‌پردازند.
در بعضی موارد، بازار کوچک‌تر به معنای سود کمتر است؛ با این حال، بسیاری از شرکت‌های نرم‌افزاری در بازارهای کوچک نیز به خوبی به رقابت می‌پردازند. بازارهای کوچک اما تخصصی می‌توانند فرصت خوبی برای پیشرفت و توسعهٔ شرکت‌هایی باشند که خدمات پرهزینه‌ای را ارائه می‌کنند اما در عوض، خدمات سفارشی‌سازی و همچنین خدمات پس از فروش بسیار خوبی را نیز در اختیار مشتریان قرار می‌دهند.
نرم‌افزارهای اپن‌سورس و رایگان چه‌طور می‌توانند راهی برای کسب درآمد باشند؟
اکنون که از نحوهٔ توزیع تقاضا/دولوپر در مورد محصولات تجاری آگاه شدیم، بهتر است به سراغ نرم‌افزارهای اپن‌سورس رفته و به پاسخ سؤالی بپردازیم که در عنوان این مقاله مطرح شد. در مورد این نرم‌افزارها، چندین مدل اقتصادی برای کسب درآمد وجود دارد که در این مقاله تنها به سه مورد از آن‌ها خواهیم پرداخت.
یکی از مدل‌های اقتصادی که به ایجاد نرم‌افزارهای اپن‌سورس می‌انجامد، مدلی است که تضمینی برای بازگشت سرمایه در آن وجود ندارد! بسیاری از پروژه‌های اپن‌سورس به دلیل نیاز شخصی یک دولوپر به یک راه‌حل شخصی ایجاد شده‌اند و سپس دولوپر تصمیم گرفته است که کدهای خود را به صورت اپن‌سورس منتشر نموده و در اختیار دیگران قرار دهد.
این تصمیم گاهی تنها به این دلیل گرفته می‌شود که زمینهٔ اصلی فعالیت یک دولوپر مستقل و یا یک شرکت، تولید نرم‌افزار نیست اما پس از یافتن راه‌حل یک مشکل، ترجیح می‌دهد که آن را به صورت رایگان در اختیار دیگران نیز قرار دهد. گاهی هم افراد یا شرکت‌ها پروژهٔ خود را به صورت اپن‌سورس درمی‌آورند تا مشارکت سایر دولوپرها را جلب کنند تا بدین ترتیب، برای پیشرفت پروژهٔ خود نیازی به استخدام برنامه‌نویسان بیشتر نداشته باشند (گاهی نیز پروژه‌های اپن‌سورس در طی دوره‌های آموزشی و یا در مؤسسات غیرانتفاعی و یا حتی به عنوان یک سرگرمی ایجاد می‌شوند).
اهمیتی ندارد که چه‌طور و از چه طریقی بخش‌هایی از یک نرم‌افزار اپن‌سورس ایجاد می‌شوند؛ به هر حال، حتی بدون وجود یک برنامه‌ریزی تجاری نیز این دست پروژه‌ها امکان این را دارند تا به راهی برای کسب درآمد تبدیل شوند. اما در عین حال، در این مدل هیچ تضمینی برای بازگشت سرمایه وجود ندارد. برای درآمدزایی نرم‌افزارهای اپن‌سورس، مدل‌های اقتصادی دیگری نیز وجود دارند که از آن جمله می‌توان به Community Edition و Freemium اشاره کرد.
Community Edition چیست؟
مدل Community Edition بدین صورت است که یک شرکت، نرم‌افزاری را تولید نموده، سپس آن را به صورت اپن‌سورس منتشر می‌کند. این نسخهٔ اپن‌سورس منتشر شده، همان نسخهٔ کامیونیتی نرم‌افزار است که شرکت تولیدکننده هیچ سرمایه‌گذاری دیگری بر روی آن انجام نمی‌دهد و پشتیبانی آن را نیز بر عهده نمی‌گیرد.
کاربرانی که نیازی به سایر خدمات مرتبط با نرم‌افزار ندارند، می‌توانند به صورت رایگان از این نسخه استفاده کنند اما بخش درآمدزای این مدل را مشتریانی تشکیل می‌دهند که به انجام کارهای سخت علاقه‌‌ای ندارند. به عبارت دیگر، این مشتریان به شرکت تولیدکننده پول می‌دهند تا مواردی همچون نصب، پشتیبانی، آموزش و همچنین نگهداری نرم‌افزار را بر عهده گیرد.
Freemium چیست؟
مدل فریمیوم (Freemium)، یکی دیگر از مدل‌های اقتصادی درآمدزایی نرم‌افزارهای اپن‌سورس است. این مدل در اَشکال مختلفی می‌تواند وجود داشته باشد؛ از یک نسخهٔ رایگان قابل‌دانلود با امکان ارتقا‌ء (غیررایگان) به نسخهٔ Pro گرفته تا یک محصول اصطلاحاً Core Free که با پرداخت مبلغی می‌توان امکانات بیشتری به آن افزود (Add-on)، تا یک نسخهٔ SaaS یا اصطلاحاً Vendor-Hosted.
شرکت‌های لینوکسی همچون RedHat و Canonical (شرکتی که در پس توزیع بسیار محبوب Ubuntu قرار دارد) نیز بخش بزرگی از درآمدهای خود را از طریق ارائهٔ خدمات پشتیبانی تخصصی به دست می‌آورند. از آنجا که فروش نرم‌افزار تنها یک بار صورت می‌گیرد اما خدمات پشتیبانی هر سال باید توسط مشتری خریداری و یا تمدید شود، با اندکی دقت درمی‌یابیم که فروش خدمات مرتبط با نرم‌افزار می‌تواند از فروش خود نرم‌افزار سودآورتر باشد یا حداقل به همان اندازه درآمدزایی ایجاد کند.
یکی از زیرشاخه‌های مدل فریمیوم، مدل Add-on است. در این مدل، بخش اصلی نرم‌افزار رایگان است اما امکانات دیگری که می‌توانند به این بخش اصلی افزوده شوند، رایگان نیستند. این مدل، همان روشی است که اغلب اپلیکیشن‌های موبایل از طریق آن به کسب درآمد می‌پردازند (البته اغلب این اپلیکیشن‌ها اپن‌سورس نیستند اما یک نسخهٔ رایگان آن‌ها برای دانلود در اختیار کاربران قرار می‌گیرد و سپس خدمات و امکانات بیشتر به صورت فروش درون برنامه‌ای به مشتریان ارائه شده و از این طریق کسب درآمد صورت می‌گیرد).
برخی شرکت‌های اپن‌سورس نیز از طریق Software as a Service یا به اختصار SaaS به کسب درآمد می‌پردازند. در این روش، نرم‌افزار مورد نیاز و اطلاعات مربوط به آن همه بر روی سرور شرکت ارائه‌دهندهٔ خدمات قرار دارند. نصب، نگهداری و به‌روزرسانی نرم‌افزار بر عهدهٔ شرکت مذکور است و کاربر در ازای استفاده از خدمات، مبلغی را به شرکت پرداخت می‌کند.
همان‌طور که پیش از این اشاره شد، روش‌های متعددی برای کسب درآمد نرم‌افزارهای اپن‌سورس وجود دارد اما در این مقاله تنها به توضیح مختصر سه مورد از این مدل‌ها بسنده کردیم. اگر روش دیگری می‌شناسید که می‌توانید به تکمیل این مقاله کمک کند، می‌توانید نظرات و دیدگاه‌های خود را در قالب کامنت با دیگر کاربران سکان آکادمی به اشتراک بگذارید.