فیل سفید چیست؟

در طول زندگی با شرایط زیادی رو‌به‌رو می‌شویم که برای فردی، مهارتی، شغلی و به طور کلی هر چیزی بهایی داده‌ایم اما علیرغم بی‌فایده بودن‌شان، دل کندن از آن‌ها بسیار برایمان دشوار است که چنین اتفاقی اصطلاحاً The White Elephant یا The Albino Elephant به معنی فیل سفید است که در بسیاری از مواقع، عدم آگاهی از این قانون می‌تواند زندگی فردی و کاری ما را دچار چالش ساخته و روز به روز هم هزینه‌های گزاف‌تری را متقبل شویم.

در گذشته، فیل‌های سفید در کشورهای آسیایی به‌ خصوص تایلند، هند، سریلانکا و میمار به عنوان حیوانات مقدسی شناخته می‌شدند و این در حالی بود که نگهداری یک فیل سفید هزینه‌ٔ نسبتاً زیادی برای صاحب‌اش داشت چرا که با غذاهای معمولی نمی‌شد این‌گونه فیل‌ها را تغذیه کرد و به خاطر تقدسی که داشتند، می‌بایست توجه ویژه‌ای دریافت می‌کردند.

چگونه فیل سفید وارد دنیای اقتصاد شد؟
اصطلاح فیلد سفید در دنیای اقتصاد به پادشاه کشوری به نام سیام (نام قدیم تایلند) برمی‌گردد که از دست یکی از درباریان خود ناراحت شد و برای انتقام گرفتن، یک فیل سفید به وی هدیه داد! این فیل سفید چیز ارزشمندی بود و مایهٔ مباهات آن فرد محسوب می‌شد به طوری که از طرفی نمی‌خواست یک حیوان مقدس را از دست بدهد اما از طرفی هم از عهدهٔ خرج و مخارج‌اش برنمی‌آمد و هزینه‌‌های نگهداری این حیوان به شکلی بود که پذیرندهٔ هدیه را به خاک سیاه می‌نشاند و بالتبع پادشاه به هدف‌اش دست می‌یافت.

به طور کلی، در دنیای اقتصاد و کسب‌وکار فیل سفید به پروژه‌هایی گفته می‌شود که برای به ثمر رساندن آن‌ها زمان و هزینهٔ زیادی صرف کرده‌ایم اما سودآوری چندانی برایمان ندارند. در اقتصاد سیاسی هم از اصطلاح فیل سفید استفاده می‌شود بدین شکل که برخی سیاستمداران روی پروژه‌هایی اصرار می‌ورزند که هزینهٔ زیادی برای ملت به بار آورده اما ارزش‌افزودهٔ چندانی در تولید ناخالص داخلی نداشته است (پروژهٔ مسکن مهر یکی از این‌گونه فیل‌های سفید در اقتصاد سیاسی ایران است.) به منظور درک بهتر مفهوم فیل سفید، در ادامه چند مثال مختلف از زندگی شخصی، زندگی کاری، دنیای اقتصاد و البته سیاست می‌آوریم.

مثال فیل سفید در زندگی زناشویی
در زندگی شخصی‌مان حداقل یکی دو باری اتفاق می‌افتد که عاشق می‌شویم. فرض کنیم قهرمان قصهٔ ما فردی است به نام محمدعلی که عاشق دختری شده است و برای رسیدن به کِیس مد نظر خود سختی‌های زیادی را پشت سر گذاشته، زیر منت رفته، وام گرفته و برای درآوردن خرج زندگی مجبور شده به کارهایی دست بزند که از صمیم قلب با آن‌ها مخالف بوده است. به طور خلاصه، محمدعلی هزینهٔ خیلی زیادی برای به دست آوردن دختر مد نظرش صرف کرده است و اکنون که چند سالی از زندگی این زوج می‌گذرد، مشکلاتی به زندگی این زوج ورود پیدا کرده که خوشحالی آن‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده، زوجه آن دختر آرزوهای محمدعلی نیست، بداخلاق است، محمدعلی را تحت فشار قرار می‌دهد و … اما محمدعلی هرگز حاضر به ترک زندگی مشترک نیست چرا که هر وقت به فکر طلاق می‌افتد، هم‌زمان به یاد هزینهٔ زیادی که برای به دست آوردن این خانم کرده‌ می‌افتد و از این تصمیم حذر می‌کند علیرغم این که طلاق به نفع‌اش خواهد بود!

مثال فیل سفید در خرید محصول
فرض کنیم که پس از گذشت یک سال، کفش ریبوک اصلی به مبلغ 1/200/000 تومان می‌خریم. پس از مدتی می‌بینیم که این کفش علیرغم اصل بودنش، حس راحتی چندانی به پاهای‌مان نمی‌دهد و عملاً بلااستفاده است اما هرگز حاضر به دور انداختن و یا دادنش به فرد دیگری نمی‌شویم و جالب است بدانیم هرچه پول هزینه‌شده برای این کفش بیشتر بوده باشد، احتمال نگاه داشتن آن بیشتر هم خواهد بود و این در حالی است که اگر یک جفت کفش به ارزش مثلاً ۴۰/۰۰۰ تومان خریده بودیم، به سادگی می‌توانستیم از آن دل بکنیم.

مثال فیل سفید در برنامه‌نویسی
در دنیای برنامه‌نویسی هم این اصطلاح کاملاً صدق می‌کند بدین شکل که به طور مثال برای یادگیری یک زبان برنامه‌نویسی نسبتاً قدیمی، مثلاً دِلفی، زمان زیادی را صرف کرده‌ایم و هزینهٔ نسبتاً زیادی برای یادگیری این زبان برنامه‌نویسی صرف کرده‌ایم اما علیرغم اینکه بازار کار خیلی زیادی برای این زبان وجود ندارد، دل کندن از این زبان برای‌مان کاری دشوار بوده و به کدنویسی با این زبان ادامه می‌دهیم.

مثال فیل سفید در دنیای کسب‌وکار
مثال‌های مرتبط با دنیای اقتصاد هم کم نیستند. برای روشن‌تر شدن این مطلب، مثالی از دنیای وب فارسی می‌زنیم. فرض کنیم سایتی راه‌اندازی کرده‌ایم تحت عنوان www.example.ir و چیزی در حدود چهار سال از عمر این سایت می‌گذرد و این در حالی است که برای بالا نگاه داشتن این سایت، ماهانه چند میلیون تومان هزینه کرده‌ایم که طی چند سال جمعاً مبلغی بیش یکصد میلیون تومان صرف شده است.

با توجه به وجود رقبای زیاد در وب فارسی، سایت آن‌طور که باید و شاید مورد استقبال کاربران وب قرار نگرفته و به نوعی می‌توان گفت که محکوم به شکست است اما کماکان حاضر هستیم به امید روزی که به قول معروف سایت بگیرد، به کار خود ادامه دهیم چرا که اصلاً دوست نداریم به این باور برسیم که ده‌ها میلیون تومان پول را هدر داده‌ایم و این می‌شود که روز به روز بیشتر متضرر می‌شویم.

مثال فیل سفید در سیاست
در دنیای سیاست هم مثال‌های زیادی از فیل سفید می‌توان آورد و این در حالی است که تعداد فیل‌های سفید در حکومت‌های کشورهای جهان سوم و عقب افتاده، به مراتب بیش از کشورهای جهان اول است. برای روشن‌تر شدن این مسأله، مثالی می‌زنیم.

فرض کنیم در کشوری زندگی می‌کنیم به نام «ایکس» که در این کشور یک نیروگاه هسته‌ای وجود دارد که با‌ گذشت چند سال، میلیاردها دلار صرف احداث آن شده اما کماکان آن‌طور که باید و شاید زیر بار نرفته است. فرض کنیم کشوری که فناوری این نیروگاه را به دولت‌مردان کشور ایکس انداخته، کشوری است با نام «ایگرگ» و جالب است بدانیم که کشور ایگرگ یکی از نسل‌های اولیهٔ نیروگاه‌های هسته را برای کشور ایکس احداث کرده که هم از لحاظ فناوری‌های استفاده‌شده و هم از لحاظ امنیت، با نسل‌های جدیدتر نیروگاه‌های هسته‌ای فاصلهٔ معناداری دارا است (برای روشن‌تر شدن این مطلب، می‌توانید فرض کنید که شما یک توسعه‌دهندهٔ وب هستید که به جای استفاده از نسخهٔ ۷ زبان PHP، از نسخهٔ ۳ این زبان برای پروژه‌های خود استفاده می‌کنید!)

دولتمردان کشور عقب‌افتادهٔ ایکس اساساً در دام فیل سفید افتاده‌اند چرا که اگر توسعهٔ این نیروگاه را متوقف کنند، هیچ جوابی برای ملتی که سال‌های سال درد تحریم، تورم، فقر و … را چشیده‌اند نخواهند داشت و اگر هم به توسعهٔ نیروگاه ادامه دهند، روز به روز به هزینه‌های صرف‌شده برای چنین پروژه‌ای می‌افزایند!

کلام آخر
به طور کلی، یافتن فیل‌های سفید در زندگی کاری و شخصی یک چیز است، از بین بردن این فیل‌ها چیز دیگری است. مهارت اولیه‌ای که در این راستا باید کسب کنیم، شناخت فیل‌های سفیدی است که در پیرامون ما زندگی می‌کنند و پس از آن باید با مهارت‌های از بین بردن، ترد کردن و یا جایگزین کردن این حیوانات شوم در زندگی‌مان آشنا شویم.

حال نوبت به نظرات شما می‌رسد. آیا تاکنون هیچ فیل سفیدی در زندگی شما وجود داشته است که باعث عقب‌افتادگی شما شده باشد و اگر این‌ طور است، آیا توانسته‌اید با موفقیت آن‌ها را از زندگی خود بیرون کنید؟ اگر بتوانید با ذکر مثال‌هایی واقعی نظرات خود را پیرامون این مسأله بیان کنید، مسلماً به درک بهتر و عمیق‌تر این موضوع برای دیگر کاربران سکان آکادمی کمک خواهید کرد.