🔊 حقوق تجارت و کسب و کار - الزامات حقوقی استارتاپ‌ها

سلام. من فاطمه پاکدل هستم. وکیل دادگستری، مشاور حقوقی استارتاپ پلاک نود و هشت، فارغ‌التحصیل رشته حقوق از دانشگاه شهید بهشتی و دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق اقتصادی دانشگاه شهید بهشتی. قراره تو این پادکست و احتمالا پادکست‌های بعدی در خصوص الزامات حقوقی استارتاپ‌ها با هم صحبت کنیم.

 همونطورکه می‌دونید برای شروع موفقیت یک فعالیت اقتصادی، آشنایی با قوانین و مقررات حاکم بر اون فعالیت ضرورت داره. این ضرورت در خصوص استارتاپ‌ها از اهمیت بیشتری برخورداره. چرا که استارتاپ‌ها یک فعالیت‌ نوپایی هستند و در صورتی که هم بنیانگذاران و آغاز کننده‌های اون استارتاپ و اون فعالیت نوپا از قوانین و مقررات حاکم بر اون آشنایی نداشته باشند، احتمال خیلی زیاد با مشکل مواجه میشن. به ویژه اینکه فعالیت‌های استارتاپی به لحاظ اقتصادی و پیشرفت فنی و سهم بازاری که می‌تونن بگیرن دارای ریسک هستند. اگر رعایت قوانین و مقررات مرتبط با اونها هم صورت نگیره این ریسک مضاعف خواهد شد. اما متاسفانه نه تنها در استارتاپ‌ها بلکه در سایر کسب و کارها عموم مردم به این اهمیت نمیدن که چه قوانینی بر کسب و کارشون حاکمه و اون‌ها رو نمی‌شناسن. در این پادکست قصد دارم اهم قوانین حاکم بر استارتاپ‌ها رو بهتون معرفی بکنم. اگرچه با توجه به کثرت قوانینی که در کشور وجود داره و تنوع موضوع استارتاپ‌ها، شناخت این قوانین به طور کامل در قالب یک پادکست امکان‌پذیر نیست و قوانین رو نمیشه احضار کرد اما می‌تونیم از قوانینی که قراره توی این پادکست با همدیگه بشماریم به عنوان اهم قوانین حاکم بر کسب و کارهای نوپا نام ببریم.

 اولین قانونی که می‌خوایم بگیم قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ایه. در موارد چشمگیری ابزار استارتاپ‌ها، نرم‌افزارهای نوینی هستند که به عنوان وسیله‌ی ارایه‌دهنده‌ی خدمات یا کالاها مورد استفاده قرار می‌گیرن. پدیدآورنده های این نرم‌افزارها برای حفظ حقوقشون نیازمند حمایت قانونی هستند. قانونی که اسمش رو گفتیم قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارها، حقوق و الزاماتی برای این نرم‌افزارها در نظر گرفته که برای هر استارتاپی لازمه که این‌ها رو بدونه.

 طبق ماده یک این قانون حق نشر از اجرا و حق بهره‌برداری مادی و معنوی نرم‌افزارهای رایانه‌ای متعلق به پدیدآورنده‌ی اونه. نحوه‌ی تدوین و ارایه داده‌ها در محیط قابل پردازش ارایه‌ای نیز مشمول احکام نرم‌افزارها هستش و مدت حقوق مادی این نرم‌افزارها سی سال از تاریخ پدید آوردن اون هستش و مدت حقوق معنوی اون‌ها نامحدوده. اگر بخوایم ساده‌تر این ماده رو توضیح بدیم، این ماده به این معناست وقتی که شخصی یک نرم‌افزاری رو پدید میاره به مدت سی سال حقوق مادی اون برای اون شخص هستش و اگر اون شخص نخواد به هر دلیلی از اون نرم‌افزار استفاده کنه و یا اون رو نشر بده؛ شاید کسی نمی‌تونه اون رو مجبور به این کار بکنه و حق معنوی این نرم‌افزار به مدت نامحدود برای شخص پدیدآورنده ی اون هستش و در هر صورت نشر اون باید با نام پدیدآورنده صورت بگیره.

 ماده ی سه همین قانون میگه نام، عنوان و نشانه‌ی ویژه‌ای که معرف نرم‌افزار هستش از حمایت قانون برخورداره و هیچکس نمی‌تونه اون رو برای نرم‌افزار دیگه‌ای از همون نوع یا شبیه به اون استفاده بکنه. به گونه‌ای که القای شبهه بکنه. برای مثال ما نرم‌افزار اسنپ با رنگ سبز می‌شناسیم و حالا داخل اون کاج سبز با رنگ سفید نوشته شده "اسنپ". شخصی نمی‌تونه از این لوگو به عبارتی، و یا این نشان به گونه‌ای استفاده کنه و نرم‌افزار طراحی کنه و از اون استفاده بکنه که کاربر شبهه براش ایجاد بشه که نرم‌افزار اسنپ واقعی و حقیقی این هستش یا چیزی که تازه اختراع شده و ایجاد شده. 

طبق ماده‌ی دوی این قانون، اگر نرم‌افزاری که ساخته شده شرایط اختراع رو داشته باشه و اون ویژگی‌هایی رو که اختراع داره (که بعدا در موردش صحبت می‌کنیم) داشته باشه؛ این نرم‌افزار باید به عنوان یک اختراع به ثبت برسه. ثبت نرم‌افزارها بعد از صدور تاییدیه ی فنی توسط شورای عالی انفورماتیک یا توسط وزارت فرهنگ و ارشاد و یا مرجع ثبت شرکت‌ها صورت می‌گیره. و باید بدونیم که حقوقی که برای یک نرم‌افزار در نظر گرفته شده در صورتی قابل حمایت هست که اون نرم‌افزار ثبت شده باشه.

 قانون دومی که میخوایم ازش یاد کنیم قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری هستش. در موارد بسیاری کسب و کارهای نوپا اقدام به تولید و انبوه‌سازی یک کالای نوین می کنند. ماده‌ی یک و دو قانونی که ذکر کردیم، اختراع رو تعریف کرده و ماده‌ ی سه ی این قانون به تعریف علامت و نام تجاری پرداخته.

 طبق ماده یک این قانون، اختراع نتیجه ی فکر فرد یا افراد است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده‌ای رو ارایه می‌کند و مشکلی رو در یک حرفه، فن، فناوری، صنعت و مانند این‌ها حل می‌کنن.

ماده‌ دو میگه اختراعی قابل ثبته که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشه. ابتکار جدید ابتکاریه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده‌ی مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشه. و به طور کلی تسهیلی رو صورت داده باشه و کاربرد جدیدی رو ایجادکرده باشه.

 ماده‌ی سی علامت تجاری رو علامتی قابل رویت می‌دونه که بتونیم با اون کالاها و خدمات اشخاص حقیقی و حقوقی رو از هم متمایز بکنیم. علامت جمعی یعنی هر نشان قابل رویتی که با عنوان علامت جمعی در اظهارنامه ثبت معرفی بشه. نام تجاری هم اسم یا عنوانیه که معرف و مشخص کننده‌ی شخص حقیقی یا حقوقی باشه. توی همین قانون، برای نقض حقوق مخترع یا ثبت کننده علامت تجاری یک سری ضمانت اجرا تعیین کرده که در صورتی که حالا اون اختراع یا علامت تجاری ثبت شده باشه قابل حمایت هستش.

 قانون بعدی که می‌خوایم در موردش صحبت کنیم قانون سوم، قانون تجارت الکترونیکی هستش. این قانون مجموعه اصول و قواعد حاکم بر مبادلاتی رو بیان می‌کنه که توسط واسطه‌های الکترونیکی و با استفاده از سیستم‌های ارتباطی جدید صورت می‌گیره. خب در موارد خیلی زیادی مشاهده می‌کنیم که استارتاپ‌ها نرم‌افزارهای رو طراحی می‌کنن یا سایت‌هایی رو طراحی می‌کنند که به واسطه‌ی اون‌ها اقدام به خرید و فروش کالاهایی می‌کنن یا خدماتی رو ارایه میدن. در این موارد قانون تجارت الکترونیکی حاکم هستش و بهتره استارتاپ‌ها از مفاد اون کاملا آگاه باشن. اگرچه در موارد خیلی زیادی مشاهده میشه که این قانون رعایت نمیشه. برای مثال یکی از مواد این قانون میگه که در خریدو فروش‌های اینترنتی و تجارت الکترونیکی به مدت هفت روز خریدار کالا، حق داره که کالایی رو که خریده بدون ذکر دلیل مسترد کنه. اما متاسفانه در موارد خیلی زیادی می‌بینیم که این امر رعایت نمی‌شه.

قانون چهارم، قانون جرایم رایانه‌ای هستش. این قانون از دو جنبه ی متفاوت برای استارتاپ‌ها حائز اهمیته. از یک طرف کسب و کارهای نوپا اطلاعات حفاظت شده‌ای دارند که برای کسب و کارها و یا کاربران اونها، جنبه ی محرمانه داره. قانون جرایم رایانه‌ای هر گونه حمله به این داده‌ها رو جرم‌انگاری کرده و برای اونا ضمانت اجرا پیش‌بینی کرده. از طرف دیگه استارتاپ‌ها در موارد خیلی زیادی از طریق تولید محتوا در فضای مجازی به توسعه کسب و کار خودشون می‌پردازن. پس بنابراین خیلی مهمه که تولیدکننده‌های محتوای اونها با آگاهی از مفاد قانون جریان رایانه‌ای، محتوای خودشون رو تولید کنند تا با دردسرهای جرایم رایانه‌ای و تولید محتوای خلاف قوانین و مقررات مواجه نشن.

و قانون آخر که یک قانون کلی هستش و نه تنها بر استارتاپ‌ها بلکه بر کسب و کارهای تجاری دیگه هم حاکم هست، قانون تجارته. اگرچه قانون تجارت ما با توجه به اینکه حالا قدیمی هستش شاید پاسخگوی استارتاپ‌ها نباشه، اما از یک جهت بسیار بسیار حائز اهمیته. و اون هم اینکه قوانین و مقررات حاکم بر شرکت‌ها در قانون تجارت ذکر شده. 

سوالی که ممکنه بسیاری از بنیانگذاران کسب و کارهای نوپا با اون مواجه بشن اینه که آیا استارتاپ‌ها خودشون رو در قالب یک شخصیت حقوقی مستقل به ثبت برسونن یا نه. خب بدون شک، ثبت شرکت، مشکلاتی از قبیل تنظیم اساسنامه، روند اداری ثبت شرکت، انتخاب اعضا و بازرسی و اینها رو داره. اما مزایای خیلی زیادی رو برای ثبت شرکت مستقل برای یک استارتاپ قابل تصور هستش. اول اینکه با ثبت شرکت یک شخصیت حقوقی مستقل برای اون استارتاپ ایجاد میشه که خیلی از مشکلات رو پیش گیری می‌کنه ازشون و تسهیل کننده خواهد بود. با ثبت یک شرکت به عنوان یک شخصیت حقوقی مستقل برای استارتاپ، ما می‌تونیم حساب‌های مستقلی برای استارتاپ ایجاد کنیم و از ایجاد اختلافات مالی جلوگیری کنیم. وقتی که استارتاپ در قالب یک شرکت به ثبت برسه، وظایف  و تعهدات هر یک از طرفین، با توجه به سمتی که توی شرکت دارند مشخص هستش. اقامتگاه اون شخص حقوقی مستقل خواهد بود از اقامتگاه هم بنیان‌گذاران و مهم‌ترین مزیتی که داره این هستش که مسیولیت هم بنیانگذاران رو در مقابل بدهی‌هایی که ممکنه برای استارتاپ ایجاد بشه، محدود می‌کنه در ابتدا خدمتتون عرض کردم که فعالیت‌های استارتاپی به لحاظ اقتصادی دارای ریسک خیلی خیلی بالایی هستند فرض کنید که یک استارتاپ در قالب یک شخصیت حقوقی مستقل به ثبت نرسه. در این صورت هم بیانگذارانی که به صورت مستقل و با نام خودشون اقدام به انعقاد قرارداد با طرفین خودشون کردن در مقابل اونها به طور نامحدودی مسئول خواهند بود و ذینفعان یک قرارداد میتونن با توقیف اموال بنیانگذاران یک استارتاپ طلب خودشون ر وصول کنند. اما اگر همین استارتاپ در قالب یک شخصیت حقوقی (البته غیر از شخصیت حقوقی شرکت تضامنی)، به ثبت رسیده باشه با این مشکلات مواجه نخواهد شد و طرفین قرارداد نمی‌تونن با توقیف اموال هم بنیانگذاران طلب خودشون رو وصول کنن و مسئولیت هم بنیان‌گذاران محدود به سهامی هست که در اون شرکت دارند.

 وضعیت بعدی ای که برای ثبت شخصیت حقوقی وجود داره این هستش که اگر استارتاپ‌ها به عنوان یه شرکت ثبت بشن تحت شرایطی، طبق مصوبه‌ی هیات وزیران (مصوب هزار و سیصد و نود و هشت) از معافیت‌های مالی و بیمه‌ای برخوردار هستند. طبق این آیین‌نامه که این آیین‌نامه ی حمایت از شرکت‌های نوپا هستش در صورتی که کسب و کارهای نوپا سرمایه ی ثبتیشون از دو میلیارد و پونصد میلیون ریال یعنی دویستو پنجاه میلیون تومن بیشتر نباشه، به علاوه اینکه درآمدشون در سال کمتر از پونصد میلیون تومن باشه، مؤسسین و صاحبان سهام شرکت نسبت به توزیع سود اقدام نکنن و اون سود رو به شرکت تزریق کنن و همچنین از گرفتن حق‌الزحمه بیشتر از سه برابر حق‌الزحمه‌ای که وزارت کار برای کارگران تعیین می‌کنه خودداری بکنن و مشخصات شرکتشون در سامانه‌ی متمرکز درخواست خدمات سازمان فناوری اطلاعات ایران ثبت شده باشه، استارتاپ‌ها می‌تونن از معافیت مالیاتی و بیمه ای برخوردار بشن. که خب این مزیت می‌تونه با توجه به محدودیت‌های مالی که استارتاپ ها داشته باشن خیلی حائز اهمیت باشه.

عرایض بنده در خصوص قوانین حاکم بر استارتاپ‌ها یعنی اهم قوانین حاکم بر استارتاپ‌ها تمام شد. در پادکست بعدی انشاالله با موضوع انتخاب شرکت مناسب برای استارتاپ‌ها در خدمتتون خواهم بود. امیدوارم که مطالب براتون مفید بوده باشه. خدانگهدار