زبان برنامه‌نویسی جاوا در اوایل دهۀ ۱۹۹۰ میلادی توسط James Gosling و همکارانش در شرکت Sun Microsystems پایه‌ریزی شد که در ابتدا Oak به معنی «بلوط» نام داشت. در حقیقت، نارضایتی گاسلینگ از اصول برنامه‌نویسی در زبان سی‌پلاس‌پلاس از یکسو و نارسایی‌های این زبان از سوی دیگر موجب شد تا وِی جاوا را بر مبنای زبان سی‌پلاس‌پلاس طراحی کند و بدین ترتیب بتواند ایده‌های مد نظر خود را به نحو بهتری روی این زبان جدید عملی سازد (همچنین زبان جاوا دارای سینتکسی مشابه زبان سی‌پلاس‌پلاس می‌باشد اما این در حالی است که در مقایسه با سی‌پلاس‌پلاس از سادگی بیشتری برخوردار است.) در حقیقت، جیمز گاسلینگ و سایر توسعه‌دهندگان این زبان برنامه‌نویسی از همان ابتدا شعار «یک بار بنویس، همه جا اجرایش کن» را برای زبان جدید خود مد نظر قرار داده و در راستای دستیابی به هدفی متناسب با شعار این زبان نیز توانستند انقلابی در دنیای برنامه‌نویسی ایجاد کنند.
به طور کلی، داستان‌های زیادی در ارتباط با وجه تسمیۀ زبان جاوا وجود دارد و در یکی از آن‌ها بدین موضوع اشاره شده است که اتاق کار جیمز گاسلینگ در حین طراحی این زبان برنامه‌نویسی مشرف به یک درخت بلوط بوده و همواره نظر وی را به خود جلب می‌کرد که از همین روی نام Oak را برای این زبان انتخاب کرد اما پس از مدتی مدیران شرکت سان مایکروسیستمز تصمیم گرفتند تا به منظور جلوگیری از مشکلات حقوقی احتمالی با شرکت Oak Technologies، نام دیگری را برای زبان خود انتخاب نمایند که از جمله نام‌های مد نظر ایشان می‌توان به DNA ،Silk ،Java و غیره اشاره کرد که در نهایت Java با بیشترین رأی از جانب افراد حاضر در جلسه به عنوان نام جدید این زبان برنامه‌نویسی انتخاب شد و از آنجایی که اعضای تیم علاقهٔ زیادی به نوشیدن قهوه داشتند، نماد این زبان یک فنجان قهوه در نظر گرفته شد و در نهایت این زبان برنامه‌نویسی موفق در سال ۱۹۹۵ به طور رسمی به بازار عرضه شد و مورد توجه بسیاری از توسعه‌دهندگان و فعالان حوزۀ فناوری قرار گرفت.
ایدۀ اولیۀ طراحی زبان برنامه‌نویسی جاوا توسعۀ زبانی بود که پیچیدگی‌های زبان مطرحی همچون ++C را نداشته باشد بدین معنی که سبک شیئ‌گرایی در این زبان نسبت به سی‌پلاس‌پلاس ساده‌تر شده و به عنوان مثال می‌توان به مفهوم Multiple Inheritance (ارث‌بری چندگانه) اشاره کرد به طوری که پیاده‌سازی این مفهوم در زبان سی‌پلاس‌پلاس به شیوه‌ای متفاوت انجام می‌شود و زبان جاوا قابلیت پشتیبانی از آن را ندارد (در آموزش‌های آتی با مفهوم Inheritance و نحوۀ پیاده‌سازی آن در زبان برنامه‌نویسی جاوا آشنا خواهیم شد.) از سوی دیگر، زبان برنامه‌نویسی جاوا قابلیتی تحت عنوان Garbage Collection دارا است که بدین طریق تمامی آبجکت‌هایی که توسط برنامه مورد استفاده قرار نمی‌گیرند به طور خودکار از حافظۀ سیستم پاک می‌شوند تا فضای حافظه برای اختصاص به سایر آبجکت‌ها آزاد گردد.
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، شعار اصلی جاوا «یک بار بنویس و همه جا اجرایش کن» است و از همین روی این زبان برنامه‌نویسی به نحوی طراحی شده تا برنامه‌های نوشته‌شده با آن قابلیت اجرای مستقل از سخت‌افزار و پلتفرم داشته باشند که در نهایت تمامی ویژگی‌های این زبان منجر بدین شد تا به یکی از محبوب‌ترین زبان‌های برنامه‌نویسی جهان مبدل شود.
در پایان هم لازم به یادآوری است که شرکت سان مایکروسیستمز در سال ۲۰۱۰ توسط شرکت اوراکل خریداری شد و از آن زمان تاکنون توسعۀ نسخه‌های جدید این زبان بر عهدۀ شرکت اوراکل است.