Software Deployment یا استقرار نرم افزار، فرآیند آماده سازی یک برنامه برای نصب و پیکربندی آن روی سیستم های مشتریان است. یک اپلیکیشن جدید ممکن است روی سیستم شما که توسعه دهنده ی آن هستید به خوبی کار کند، اما این به معنای آن نیست که واقعا برای کار روی سایر سیستم ها آماده شده باشد. بسیاری از قابلیت ها وجود دارند که ممکن است شما اصلاً به آن ها احتیاج پیدا نکرده باید، با این حال سایر کاربران به آن ها نیاز دارند و شما مسئول ایجاد این قابلیت ها در نرم افزار خود هستید تا به نیاز مشتریانتان به خوبی پاسخ دهید. وجود این قابلیت ها از این نظر مهم است که نرم افزار شما را اصطلاحاً کاربر پسندتر می کند و به شما کمک خواهد کرد تا از سرقت نرم افزار خود جلوگیری کنید. در این آموزش به معرفی گام های فرآیند استقرار نرم افزار و برخی الزامات آن می پردازیم.
گفتیم فرآیند استقرار نرم افزار به تمام اقدامات لازمی اطلاق می شود که با انجام آن ها، کاربران می توانند به راحتی از یک نرم افزار استفاده کنند. از آن جا که هر سیستم نرم افزاری قابلیت های منحصر به فرد خود را دارا است، نمی توان در مورد پروسه ی دقیق هر فعالیت چیزی گفت. از این رو می توانیم دیپلویمنت نرم افزار را یک فرآیند کلی در نظر بگیریم که باید بر اساس خصوصیات و الزامات خاص هر سیستمی شخصی سازی شود. با این وجود می توانیم به طور خلاصه توضیحاتی کلی در مورد برخی از اقدامات این فرآیند به شرح زیر داشته باشیم:
1- Release (توزیع): این فعالیت در حقیقت واسطی بین فرآیند توسعه و فرآیند دیپلویمنت نرم افزار است که شامل تمام عملیات مورد نیاز برای آماده سازی یک نرم افزار به منظور یکپارچه سازی و انتقال آن به سیستم کاربران می شود. بنابراین توزیع یک سیستم نرم افزاری باید تمام منابع لازم را به همراه داشته باشد تا نرم افزار به درستی روی سیستم کاربران اجرا شود. به طور کلی توزیع یک نرم افزار شامل پکیجی از اجزای مورد نیاز برای راه اندازی سیستم، توضیحات راهنما در مورد نحوه ی نصب سیستم، و اطلاعاتی در مورد خصوصیات، موارد استفاده و جامعه ی هدف سیستم نرم افزاری است.
2- Installation (نصب): این مرحله اولین اقدام برای دیپلویمنت نرم افزار روی سیستم مشتریان است. معمولاً این مرحله پیچیده ترین مرحله ی دیپلویمنت نرم افزار است، چرا که برای این کار باید تمام منابع مورد نیاز برای استفاده از سیستم به طور مناسب گردآوری شوند.
3- Activation (فعال سازی): این فعالیت مربوط به راه اندازی اجزایی از سیستم می شود که برای اجرای نرم افزار مستقر شده ابتدا باید آن ها اجرا شوند. معمولاً فعال سازی با استفاده از پنجره های راهنما و آیکون ها و دکمه های گرافیکی طراحی شده صورت می گیرد. باید دقت داشته باشیم که در مرحله ی فعال سازی ممکن است نیاز به فعال بودن یک سری نرم افزارهای دیگر داشته باشیم. برای مثال اگر در این مرحله یک فایل فشرده ی زیپ داشته باشیم، برای باز کردن آن نیاز به یک نرم افزار نصب شده ی دیگر روی سیستم خواهیم داشت که فایل های زیپ را بخواند.
4- De-Activation (غیر فعال سازی): اقدامی درست بر خلاف فعالیت قبلی که اجرای تمام اجزای نرم افزار را متوقف می کند. این عملیات معمولاً قبل از فعالیت های دیگر فرآیند دیپلویمنت مانند به روز رسانی سیستم اتفاق می افتد.
5- Update (به روز رسانی): این فعالیت در حقیقت حالت خاصی از نصب نرم افزار است که معمولاً پیچیدگی کم تری نسبت به عملیات نصب دارد، چرا که نرم افزار قبلاً یک بار روی سیستم نصب شده است.
6- De-Installation (پاک کردن نرم افزار نصب شده): زمانی پیش می آید که یک کاربر دیگر نیازی به یک نرم افزار ندارد و می خواهد آن را از سیستم خود پاک کند. در این شرایط باید تمام اجزای نصب شده به درستی غیر فعال شده، سپس از روی سیستم پاک شوند. در این مورد باید دقت لازم صورت بگیرد که آسیبی به سایر منابع و فایل های مشترک وارد نشود.
7- Obsolescence (منسوخ شدن): در نهایت یک نرم افزار پس از مدتی منسوخ می شود و سازندگانش دیگر از آن پشتیبانی نخواهند کرد. دقیقاً مانند زمانی که نسخه ی نصب شده را غیر فعال می شود، باید مراقب باشیم که مشکلی برای سایر اجزای سیستم به وجود نیاید. یکی از الزامات این کار این است که به کاربران زمان منسوخ شدن نرم افزار از پیش اطلاع داده شده باشد.
به منظور استقرار یک اپلیکیشن در محیط سیستم مشتریان، مراحل بالا باید به طور دقیق طراحی و آزمایش شوند. از آن جا که تمام این اقدامات پس از توسعه ی یک نرم افزار روی سیستم کاربران صورت می گیرد، معمولاً طراحی و اشکال زدایی آن ها تا مراحل پایانی توسعه نرم افزار به تعویق می افتد. مسئولیت کدنویسی بخش مربوط به نصب نرم افزار در آخرین مرحله به یک مهندس توزیع محول می شود که به واسطه ی پیچیدگی های مربوط به آن، کار خود را با نارضایتی پیش می برد. نتیجه ی این کار این است که تیم نرم افزاری هیچ تجربه ای در مورد فرآیند دیپلویمنت نرم افزار یا محیط واقعی که نرم افزار در آن استقرار می یابد پیدا نمی کند، تا زمانی که بسیار دیر می شود و عملاً نمی توان تغییری را در سیستم اِعمال کرد یا نتیجه ی اِعمال تغییرات بسیار سنگین می شود.
از آن جا که فرآیند نصب و دیپلویمنت اولین چیزی است که مشتری با آن رو به رو می شود، هر اندازه این فرآیند ساده تر باشد، کاربر نهایی راحت تر و با خطای کم تر می تواند نرم افزار شما را روی سیستم خود به کار گیرد، در نتیجه به نرم افزار اعتماد پیدا می کند و راحت تر برای پذیرش آن قانع می شود.
زمانی که پروژه ی نرم افزاری خود را با کار روی عملیات نصب آغاز می کنید، فرصت بیش تری برای کار روی این فرآیند دارید، در نتیجه شانس این را دارید که هم زمان با توسعه ی نرم افزار بتوانید بخشی از کدهای برنامه را به منظور تسهیل فرآیند نصب تغییر دهید. اجرا و تست فرآیند نصب در یک محیط تمیز به صورت دوره ای خیال شما را از این بابت راحت خواهد کرد که فرآیند طراحی شده به قابلیت های منحصر به سیستم شما که روی آن نرم افزار را توسعه می دهید وابستگی ندارد، و روی هر سیستمی قابل راه اندازی و اجرا است.
به تأخیر انداختن طراحی و تست اقدامات فرآیند دیپلویمنت نرم افزار به این معنا است که در مراحل پایانی با پیچیدگی های بیش تری رو به رو خواهید بود. به این دلیل که مجموعه ای از کدهای نرم افزار عملاً قابل تغییر نیستند، یا این که گاهی کدنویسی برنامه با فرضیاتی در مورد سیستم صورت گرفته است که منحصر به سیستم خاص شما است و برای کار روی سایر سیستم ها نیازمند تغییر است.
اگرچه فکر کردن در مورد فرآیند دیپلویمنت نرم افزار و کار روی آن در همان آغاز پروژه توجیه اقتصادی ندارد و ارجحیت با این است که توسعه دهنده بتواند اپلیکیشنی را طراحی و توسعه دهد که در محیط توسعه، روی سیستم خودش به درستی اجرا شود؛ با این حال نکته ی اساسی در این است که شما نهایتاً زمانی می توانید از پروژه ی خود سود اقتصادی ببرید که بتوانید نسخه ی قابل نصب و اجرا را در اختیار مشتریان قرار دهید و آن ها بتوانند از نرم افزار کدنویسی شده به درستی روی سیستم خود استفاده کنند، در غیر این صورت هیچ کس برای اپلیکیشنی که کدهای آن تنها در یک IDE اجرا می شوند پولی پرداخت نخواهد کرد.
به عنوان نکته ی پایانی باید به این مورد اشاره داشته باشیم که فرآیند نصب و دیپلویمنت نرم افزار نقش مهمی در میزان بهره وری مشتریان و تیم خدمات تخصصی شما دارد، بنابراین به همان نسبت که برای تست و دیباگ کردن سورس کد نرم افزار خود وقت صرف می کنید، روی آزمایش، ارزیابی، و اشکال زدایی فرآیند نصب و دیپلویمنت نرم افزار نیز زمان بگذارید.
