John Maxwell Coetzee شاعر، نویسنده، برندۀ جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۰۳ و همچنین برنامهنویس بین سالهای ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ در کمپانی IBM با هدف شعرگویی بر روی اولین اَبَرکامپیوتر بریتانیایی، دست به توسعهٔ نرمافزاری تخصصی زد. در واقع، وی کشف کرد که چگونه برخی از بهترین شعرای جهان الگوریتمهای اشعار خود را در دهۀ 1960 میلادی کدگذاری میکردند!
معمولاً در ذکر نام افرادی که به تحقیق در حوزۀ استفاده از تکنولوژی در زمانهای گذشته میپردازند، نامی از اساتید زبان انگلیسی به میان نمیآید؛ اما این در حالی است که Rebecca Roach محققی است که پس از اخذ مدرک ادبیات مدرن از کالج King لندن، این کار را انجام داد. در حقیقت، وی در بررسی آرشیو J.M. Coetzee واقع در موزهٔ Harry Ransom Center واقع در ایالات متحده، جعبهای با برچسب «حاوی موارد غیرقابل درک» در آنجا پیدا کرد. این جعبه پر از نسخههای پرینت شده از کلمات به ظاهر تصادفی بود؛ اما روچ به یاد میآورد که J.M. Coetzee در سال 2002 یک یادداشت تخیلی در مورد شرح حال خود تحت عنوان Youth را منتشر کرده بود.
در این یادداشت آمده است که شخصیت اصلی به نام John به تحصیل در رشتۀ ریاضیات در دانشگاه میپردازد تا برای خود شغلی فراهم کند؛ همزمان نیز با تحصیل در این رشته، وی در تلاش برای تبدیل شدن به یک شاعر و رماننویس مطرح جهانی است. John که از افراد بومی آفریقای جنوبی بود، به لندن مهاجرت میکند و اولین شغل خود را که برنامهنویسی در کمپانی IBM بوده به دست میآورد و پس از آن به برنامهنویسی با سوپرکامپیوتر Atlas2 در مؤسسه تحقیقات انرژی اتمی انگلستان در دههٔ 1960 مشغول میشود (مشابه همین کار را J.M. Coetzee، نویسندۀ این یادداشت، در دنیای واقعی انجام داده است!) وی در یادداشت خود آورده است:
John قدر کامپیوتر خودش رو بیشتر از همکارانش میدونست؛ گرچه Atlas2 یک ماشین ساخته شده برای درک ورودیهای متنی نبود، اون از ساعات پایانی شب استفاده میکرد تا بتونه هزاران بیت شعر گفته شده به سبک Pablo Neruda رو با کامپیوتر و با استفاده از کلمات قویتر واژگان کتاب شعر The Heights of Macchu Picchu بازآفرینی کنه.
در ادامه، John در این قصه برنامههای خود را با مجموعهای از کلمات منحصربهفرد و شگفتانگیز تولید کرد که از آن جمله میتوان به The Nostalgia Of Teapots و Furious Horsemen اشاره کرد و در نهایت هم وی کلماتی را که برای نوشتن اشعارش انتخاب کرده بود، در مجلات ادبی چاپ و منتشر کرد.
با بررسی این دادهها، Rebecca Roach متوجه شد که نسخههای پرینت شدۀ آن جعبه میتواند همان آزمایشهای J.M. Coetzee در زندگی واقعی به منظور نوشتن اشعار کامپیوتریاش باشد. همچنین در جعبه چیزی بود که او احتمال میداد سورسکد اصلی نوشته شده توسط کوتزی باشد. روچ از نسخههای پرینت شده عکسبرداری کرد و آنها را به انگلستان برد تا فردی که روی سوپرکامپیوتر Atlas2 کار کرده بود، آنها را ببیند. روچ در این باره میگوید:
او به عکسهای تاری که من گرفته بودم خیره شده بود و تأیید کرد که این سورسکد برای یک نرمافزار در کامپیوتر Atlas2 نوشته شده و گفت که این کدها با هیچ یک از زبانهای سطح بالای کامپیوتری نوشته نشدن؛ بلکه با زبونی به نام Atlas Autocode نوشته شدن که یک زبون خاص هست و برای این کامپیوتر خاص طراحی شده!
به دلیل عدم دسترسی به یک کامپیوتر اطلس، روچ قادر به اجرای برنامهها نبود؛ اما او به اشعار منتشر شده که حاصل اجرای این برنامهها بود، دسترسی داشت. در واقع، این شعرها بر اساس آزمایشهای کوتزی در دههٔ 1960 در نشریات آفریقای جنوبی، از جمله نشریۀ Lion and the Impala سال 1963 و همچنین در یک شماره از نشریۀ Staffrider در سال 1978، چاپ شده بودند. در شعر چاپ شده در نشریۀ Staffrider با نام Hero and Bad Mother in Epic، تعداد قابلتوجهی از کلمات سنگین به صورت مکرر به کار رفته بودند که از آن جمله میشود به Sword Drowses ،Drowsy Sword ،Fiction Drowses ،Sword of Fiction و Punctual Sword اشاره کرد (این شعر همچنین شامل عباراتی مانند The Geography Of Caution و The Feminine Kingdom نیز بود.)
کوتزی قواعد ادبی به کار گرفته شده در شعر خود با نام The Lion And The Impala را توضیح میدهد؛ او میگوید که برنامهاش تمام ترکیبهای شعری ممکن را که در سورسکد مشخص شده تولید میکند اما در این مرحله از کار، گلچین کردن اشعار شروع میشود. نویسنده از میان کل اشعاری که چاپ شده است (در این مورد 2100 شعر با سرعت 75 شعر در دقیقه)، شعر خود را انتخاب کرده و آن را به شکل استاندارد درآورده و برای ادیتور ارسال میکند.
همچنین لازم به ذکر است کوتزی در آزمایش ایدۀ جدید خود تنها نبود؛ بلکه گروه کوچکی از شاعران پیشگام در پیادهسازی ایدههای نو که هم دسترسی به کامپیوتر داشتند و هم علاقهمند به استفاده از آن بودند، ایشان را همراهی میکردند. با توجه به کتاب Prehistoric Digital Poetry که یک کتاب در ژانر نقد ادبی میباشد، از دیگر شاعران پیشگام در حوزۀ دیجیتالِ آن زمان، میتوان نویسندۀ ایتالیایی Nanni Balestrini را نام برد که اشعار خود را تحت عنوان Tape Mark در سال 1961 منتشر کرد به طوری که وی از تکنیک Collage (ترکیب رنگ) به منظور چاپ دیجیتالی متن اشعارش استفاده کرده بود.
این آزمایشها با هدف تلاش برای سوق دادن سیستمهای کامپیوتری به سوی علوم انسانی (و همچنین به صورت نامحسوستر به حوزۀ محاسبات مالی، علمی یا مهندسی) انجام شدند. البته لازم به ذکر است که این آزمایشها مدتها قبل از ایجاد سرچ اِنجینهایی همچون Ngram Viewer کمپانی گوگل صورت گرفتهاند. روچ در اینباره میگوید:
این آزمایشها سالهای زیادی متوقف شدن چرا که متخصصین حوزۀ کامپیوتر علاقهای به فعالیت در حوزۀ مسائل تاریخی نداشتن. از طرف دیگه، دانشمندان علوم ادبی نیز آشنایی زیادی با مسائل کامپیوتری نداشتن.
اما در پاسخ به این سؤال که آیا شعر دیجیتالی (Digital Poetry) به معنای واقعی کلمه شعر است، با نگاه به تحقیقاتی که این محققین انجام دادهاند، پاسخ احتمالاً آری خواهد بود!